Her dil bir yaşamdır

Bugün Uluslararası Anadil Günü. Birleşmiş Milletler Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’ne (UNESCO) verilerine göre dünya üzerindeki 6 bin dilden 2 bin 473’ü yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Her 2 haftada 1 dil yok oluyor. Türkiye’de konuşulan 18 dil de kaybolmaya yüz tutan diller arasında.

UNESCO tehlike altındaki dilleri; ‘kırılgan’ ‘açıkça tehlikede’, ‘ciddi anlamda tehlikede’, ‘son derece tehlikede’ ve ‘kaybolmuş’ kategorileri altında ele alıyor.

♦ Dilin ‘kırılgan’ olması, birçok çocuk tarafından konuşulmasına rağmen bu kullanımın ev gibi belirli alanlarla sınırlandırıldığı anlamına geliyor. Türkiye’de Abhazca, Adigece, Kabartayca-Çerkesçe ve Zazaca kırılgan diller arasında sıralanıyor.

♦ ’Açıkça tehlikede’ olan dillerin çocuklar tarafından anadil olarak öğrenilme oranı oldukça düşük. Abazaca, Hemşince, Lazca, Pontus Yunancası, Romanca, Süryanice ve Batı Ermenicesi açıkça tehlikede olan dillerden.

♦ ’Ciddi anlamda tehlikede’ olan diller toplumun yaşlı kesimi tarafından konuşulan, orta-yaşlı kesim tarafından anlaşılan ama çocuklara öğretilmeyen dilleri kapsıyor. Bu sınıflandırmaya göre Gagauzca, Ladino ve Turoyo ciddi anlamda tehlikede.

♦ ’Son derece tehlikede’ olan diller toplumun yaşlı kesimi tarafından nadiren konuşuluyor. Türkiye’de bu kategoriye giren tek dil ise sadece 4 kişinin konuştuğu Hertevin.

♦ Kapadokya Yunancası, Ubıhça ve Mlahso da Türkiye’nin kaybolmuş dilleri arasında yer alıyor.

Asimilasyon politikası

Hemşin kültürü üzerine çalışmalar ve araştırmalar yapan Hikmet Akçiçek Hemşince, Zaza Dil ve Kültür Derneği (ZAZA-DER) Başkan Yardımcısı Hıdır Eren Zazaca, Istanbul Pomak Kültür Derneği Başkanı Bayram Erat ise Pomakça ile ilgili değerlendirmelerde bulundu.

Hikmet Akçiçek, devletin dillere yönelik politikasının pozitif olmamasının ve belli dillerin yok olması için asimile politikası izlemesinin, dillerin yok olmasında bir etken olduğunu söyledi.

Farklı kültürlerin korunması gerektiğinin altını çizen Akçiçek, devletin Türkçe dışındaki dillere de kaynak ayırması gerektiğini belirtti. Akçiçek, ‘seçmeli ders’lerin lafta kalmamasını vurgulayarak, “Lazca seçmeli ders oldu ama bununla ilgili kitapları devlet basmıyor. Pozitif ayrımcılık olmalı ve kaynak ayrılması lazım. Ne yazık ki devlet bunun için üzerinde hiçbir sorumluluk hissetmiyor” diye konuştu. Akçiçek, Hemşin kültürü ve Hemşince’nin yaşaması için çaba içinde olduklarını; dernekler kurduklarını ve GOR adlı dergiyi çıkardıklarını kaydetti.

pozitif ayrımcılık yapılmalı

Zazaca’nın, 4 ile 6 milyon arasındaki kişinin anadili olduğunu ve Türkiye’de ağırlıklı olarak Dersim, Bingöl, Siverek, Kuzey Diyarbakır olmak üzere birçok yerde konuşulduğuna dikkat çeken Hıdır Eren; anadilde eğitim ve Zazaca yayın yapan televizyon kanalı isteklerini bir kez daha dile getirdi. “Seçmeli ders açıldı, halk eğitim kurslarında Zazaca eğitim veriliyor ama hem kaynak yok hem de öğretmen atamaları yapılmıyor” diyen Eren, devletin politikasını değiştirmesi gerektiğini ve pozitif ayrımcılığın yapılması gerektiğini vurguladı.

Devlet desteği şart

Istanbul Pomak Kültür Derneği Başkanı Bayram Erat Pomakça’nın köylerde konuşulduğunu ancak şehirlerde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu kaydetti. Pomakça-Türkçe sözlük çalışmaları yaptıklarını belirten Erat, okullarda okutulması için seçmeli ders başvurusunda bulunduklarını ancak; devletin kaynakları karşılamadığını ifade ederek “Devlet desteği şart” dedi.

***

Metin-Kemal konseri Şişli’de

İstanbul Zaza-DER tarafından bu yıl 7’ncisi düzenlenen ‘Dünya Anadiller Günü Etkinliği’ 23 Şubat Cumartesi günü saat 14.00’te Şişli Kent Kültür Merkezi Cemil Candaş Salonu’nda gerçekleştirilecek. Etkinlikte Metin-Kemal Kahraman, Mavi Güneşer ve Zaza-DER ve Faruk Eren Tiyatro Topluluğu sahne alacak. Etkinlik biletleri Biletix’ten temin edilebilir.