İçki ve sigaraya dayanan vergi sistemi çöktü
11 aylık bütçe açığı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 70’in üzerine çıkarak 92 milyar TL’yi aştı. Bu tablonun nedeni artan giderlere karşın yeterince vergi toplanamaması. Toplanabilen tek vergi ise içki ve sigaradan alınan ÖTV oldu
Ozan GÜNDOĞDU
Hazine ve Maliye Bakanlığı kasım ayına ilişkin bütçe verilerini yayımladı. Buna göre 2019 yılının 11 ayındaki bütçe açığı 92,7 milyarla tarihi rekorunu kırdı. Geçen yılın ilk 11 aylık dönemindeki bütçe açığı 54,5 milyar liraydı. Böylece ilgili dönemde bütçe açığı yüzde 70 oranında artmış oldu.
Buna karşılık sadece kasım ayı incelendiğinde bütçe 7,8 milyar lira fazla verdi. Bütçenin ay içinde fazla vermesini iktidar medyası “ekonomi toparlanıyor” başlıklarıyla duyursa da gerçekler bundan farklı. Zira kasım ayı, sayısı 800 bine yaklaşan kurumlar vergisi mükelleflerinin geçici vergi ödeme ayı. Bu nedenle ekimde 0,5 milyar lira olan kurumlar vergisi tahsilatı kasımda 21,8 milyar liraya çıktı. Böylece aylık bazda 7,8 milyarlık fazlalık ortaya çıkmış oldu. Ancak böyle bir durum yaşanmasaydı bütçe yaklaşık 15 milyar lira açık verecekti.
Bütçe açığı neden rekor kırıyor?
2019 yılında sürünen büyümenin motoru hazine oldu. Ekonomiyi ayakta tutabilmek adına musluğu açan hazine giderleri artırdı. Buna israf ekonomisi ve saray harcamaları da eklendiğinde 11 aylık bütçe giderleri 745 milyar liradan 895 milyar liraya fırladı. Böylece giderler 1 yılda 150 milyar lira artmış oldu. Ancak bu parayı finanse edecek vergi geliri toplanamadı. Zira gerek hane halkı tüketiminin azalması gerekse gerçek ve tüzel kişilerin gelirindeki azalma vergi gelirlerini azalttı. Harcamalardaki 150 milyar lira artışa karşın hazine gelirleri 109 milyar lira artış gösterdi. Gelirlerdeki artış ise enflasyonla beraber fiyatlar genel seviyesindeki artıştan kaynaklıyor.
Hangi vergiler toplanamıyor?
Vergi toplanamamasının 2 temel nedeni bulunuyor. Bunlardan en önemlisi yurttaşların tüketiminin azalması. Zira vergi gelirlerinin yüzde 65’ini KDV, ÖTV gibi harcamalar üzerinden toplanan vergiler oluşturuyor. Kalem kalem vergi gelirleri incelendiğinde halkın içinde bulunduğu darboğaz da ortaya çıkıyor.
KDV: Yurtiçinde tüketilen mal ve hizmetlerden 257 milyar lira KDV toplanması bekleniyordu. 11 ayın sonunda 209 milyar lira toplanabildi.
ÖTV: Belirli mal ve hizmetlerden 2003’ten beri toplanan ÖTV hasılatının 2019 yılı boyunca 163 milyar lira olması planlandı. Ancak 11 ayın sonunda toplanabilen ÖTV tutarı 133 milyar lirada sınırlı kaldı. Üstelik sigara ve alkollü içeceklere yapılan zamlarla ÖTV tahsilatı şişirilmesine rağmen hedefler tutmadı. Peki hangi kalemlerden ne kadar ÖTV toplanması planlanıyordu ve ne kadar toplanabildi?
1-Motorlu taşıtlar: Otomobil sektörü durma sektöründe. Halkın alım gücü ise otomobil almaya yetmeyince kriz hazineyi vuruyor. 2019 bütçesinde motorlu taşıtlardan 24 milyar lira ÖTV toplanacağı planlandı. Bu tutarın yarısı bile toplanamadı. 11 aylık ÖTV tahsilatı 11 milyar lirayla sınırlı kaldı.
2-Beyaz eşya, elektrikli ev aletleri, mobilya: İşsizlikle beraber halk gelirinin daya büyük oranını zorunlu ihtiyaçlara ayırdı. Böylece beyaz eşya ve mobilya harcamaları rafa kaldırıldı. 2019 bütçesinde dayanıklı tüketim mallarından 9,3 milyar lira vergi toplanması hedeflendi, 11 ayın sonunda toplanabilen 5,4 milyar lirayla sınırlı kaldı.
3-Akaryakıt: ÖTV performansının en yüksek olduğu mal gruplarından biri akaryakıt oldu. 2019 bütçesinde bu gruptan 67,4 milyar lira ÖTV toplanması hedeflenirken 11 ayın sonunda toplanabilen 56,1 milyar lira. Akaryakıttan toplanan ÖTV’nin azalması yurttaşın alım gücünden ziyade ekonomideki küçülmeyi gözler önüne seriyor.
4-İçki ve sigara: Bu yıl hazineyi kurtaran içki ve sigaradan toplanan ÖTV oldu. 2019 bütçesinde sigaralardan 45,6 milyar lira vergi toplanması planlanıyordu, 11 ayın sonunda bu tutar aşıldı ve sigaralardan 46,3 milyar lira ÖTV toplandı. Rakamlar sigaraya yapılan zammın planlanmayan bir zam olduğunu ortaya koyuyor. Alkollü içecekler grubu da bu yıl en çok zamlanan ürünlerdendi.
Böylece tüketim azalmasına rağmen ÖTV hedefine yaklaşılabildi. 2019 bütçesinde içkilerden 15,3 milyar lira ÖTV toplanması planlanırken 11 ayın sonunda toplanabilen tutar 13,4 milyar lira oldu. Yılbaşı kutlamaları nedeniyle artan içki tüketimiyle beraber yıl sonu hedefini aşılacağı tahmin edilebilir.