İklim krizi yaz, kış, yakıyor, yıkıyor

Gökay BAŞCAN

Etkisini her geçen gün artıran iklim krizi nedeniyle ortalama sıcaklıklar ve kuraklık mevsim normallerinin üzerinde geçiyor. Yaz aylarında ekstrem hava olayları artarken sonbahar ve kış mevsim aylarında sıcaklık rekorları kırıldı.

Avrupa’da bazı ülkelerde yılın ilk günlerinde, Ocak ayının hava sıcaklığı rekorları kırıldı.

2023’ün ilk üç gününde sekiz Avrupa ülkesinde rekor sıcaklıklar vardı.

Polonya’nın Varşova kentinde sıcaklık 18,9 derece, İspanya’nın Bilbao kentindeyse 25,1 derece oldu. Bu mevsim ortalamalarının 10 derece üstünde, Temmuz ortalaması seviyesindeydi.

Ulusal sıcaklık rekorlarının kırıldığı diğer ülkeler ise Hollanda, Lihtenştayn, Litvanya, Letonya, Çekya, Danimarka ve Belarus oldu.

Avrupa, yaz aylarında orman yangınlarıyla gündemden düşmezken Almanya, Fransa ve Ukrayna’da ise yerel sıcaklık rekorları kırıldı.

KURAKLIK ARTTI

Türkiye’de de durum farklı değil. Yağışlar, son üç ayda, uzun yıl verilerine göre yüzde 40,6, geçen yıla göre yüzde 31 azalma göstermesiyle kuraklık riski arttı. Kuraklık en fazla Marmara ve İç Ege'de hissediliyor. Uzmanlar kuraklığın önümüzdeki aylarda da etkisini göstereceğine dikkat çekiyor.

İklim krizini ve etkilerini Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Murat Türkeş ve İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Doğanay Tolunay ile konuştuk.

İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin iklim sisteminde birçok değişikliğe yol açtığını hatırlatan Prof. Dr. Murat Türkeş, “Kuşkusuz bunların başında küresel ısınma yani yüzey sıcaklıkların sanayi öncesi döneme göre hızla artışı geliyor. Buharlaşma, kuraklık olaylarındaki sıklık ve şiddetinin artması; toprak nemi ile kar, buz örtüsünün azalması bunların en büyük göstergesi” dedi.

KIŞ GEÇ GELDİ

Kışın geç geldiğini belirten Türkeş, “Aralığın ortalarından sonra Avrupa’nın büyük bir bölümünde yeniden hava sıcaklıkları normallerin çok üstüne çıktı. Kuraklık yeniden etkisini göstermeye başladı. Yani aslında geç başlayan kış, yeniden kurak ve sıcak koşullara dönüştü. Özellikle bu son 15 günlük dönemde bu mevsimde hiç alışkın olmadığımız kuvvetli ve geniş alanlı bir dinamik kökenli yüksek basınç Güney ve Kuzey Avrupa, Akdeniz havzası, Kuzey Afrika ile Türkiye’nin büyük bir bölümünde kurak koşulların ve uzun süreli ortalamadan daha fazla gündüz sıcaklıklarının yol açmasına neden oldu. Ayrıca yüksek basınç kış mevsiminde gökyüzü açık olduğu için gece ve sabah saatlerinde Anadolu’nun büyük bir bölümünde yoğun sis olaylarının ve kış olduğu için hava kirliliğinin artmasına neden oldu. En az 5 gün daha Türkiye’nin büyük bir bölümünde bu uzun süreli ortalamalardan daha sıcak ve kurak etkili olacak gibi görünüyor” ifadelerini kullandı.

KRİZ BÜYÜYECEK

İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin bölgesel sonuçlarıyla da karşı karşıya kaldığımıza dikkat çeken Türkeş, “Az önce söylediğim bölgelerin büyük bir bölümünün önümüzdeki 3 aylık dönemde de genel olarak ortalamadan daha sıcak ve daha kurak koşulları yaşama olasılığının yüzde 40-60 arasında olduğuna ilişkin bölgesel analizler var. Bu kışın ortalamadan göre daha sıcak ve göreve daha kurak olacağını söylemek lazım. Su kaynaklarına, su tasarrufuna dikkat etmek gerekir” diye konuştu.

SICAKLIK ARTTI

Avrupa’da yazın başlayan sıcakların kuraklıkla birlikte büyük orman yangınlarına neden olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “Küresel ölçekte 2022 ortalama sıcaklığı halen açıklanmasa da tahminler Sanayi Devrimi’ne göre 1,2 santigrat derece daha sıcak geçtiği ve 2022 yılının bugüne kadarki en sıcak on yıl içinde yer alacağı yönünde. 2022 yılında aşırı hava olaylarının en etkili olduğu ülke ise Pakistan. Mayıs ayının oldukça sıcak geçtiği ülkede, dağlık alanlardaki buzulların erimesi ve haziran ayında başlayan muson yağmurlarıyla oluşan seller 1.700’den fazla insanın ölmesine ve milyonlarca insanın da etkilenmesine neden oldu” dedi.

Türkiye’de ise 2022’nin ilk aylarında sıcaklıklar uzun yıllar ortalamasının altında seyrettiğini hatırlatan Prof. Dr. Tolunay, “Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından Aralık ayı yağış ve sıcaklık değerleri henüz açıklanmasa da 2022 yılının ilk 11 ayında yağışlar uzun yıllar ortalamasından 30 mm daha düşük. Sıcaklıklar ise 1981-2010 ortalamasına göre 1,7 derece kadar daha yüksek. Ancak 2020 ve 2021 yıllarının 2022 yılına göre daha sıcak ve kurak olduğunu belirtmek gerek. Bu nedenle geçtiğimiz yıl çok büyük orman yangınları ve sellerle karşılaşmadık. Ancak özellikle son 3 yıldır yağışların uzun yıllar ortalamasından düşük kalması bölgesel ölçekte kuraklıkların daha şiddetli hissedilmesine yol açtı. Sonbahara sarkan yaz kuraklığı başta Marmara bölgesi olmak üzere çiftçileri olumsuz etkiledi” ifadelerini kullandı.

BARAJLAR KRİTİK

“İstanbul’da ise sonbahar yağışlarının uzun yıllar ortalamasından %70 kadar düşük olması barajlardaki doluluk oranları %32’yle son 10 yıldaki en düşük ikinci seviyesinde” diyen Prof. Dr. Tolunay’ın değerlendirmesi şu şekilde: “En düşük değer 2021 Ocak ayındaydı ve %20’lerin altına düşmüştü. İstanbul ve Marmara Bölgesinde uzun zamandır yağış ve rüzgar olmaması aynı zamanda son haftalarda hava kirliliğinin de artmasıyla sonuçlandı. Ocak-şubat aylarıyla birlikte yağışların artmasıyla birlikte İstanbul’da barajlar tekrar dolmaya başlayacaktır. Ancak büyük kentlerimizde yoğunlaşan nüfus, tarımda daha çok su kullanılmaya başlanması nedeniyle özellikle yağış azalması ve kuraklıkların gelecekte çok daha şiddetli hissedileceğini söylemek mümkün. Bu nedenle tarım alanlarında yörenin iklim koşullarına uygun ürün desenine geçilmesi, yağmur suyu hasadı gibi iklim değişikliğine uyum önlemlerinin acilen uygulanması gerekmekte. 2023 yılının seçim yılı olması ve siyasi partilerin iklim değişikliği konusundaki politikalarının genel olarak yetersiz kalması nedeniyle ayrı bir önemi bulunmakta. İklim değişikliği ülkemizin en önemli beka sorunları arasında ve enerjiden madenciliğe, tarımdan ormancılığa kadar tüm politikalarda doğa koruma ve iklim değişikliğine uyumun olmazsa olmaz koşul olduğunu oyumuza talip olan siyasi partilere hatırlatmak gerek.’’

***

ÇİFTÇİ DESTEK BEKLİYOR

İklim krizine bağlı olarak artan kuraklığın çiftçileri zor durumda bıraktığını belirten CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer, "Gerekli önlemlerin acilen alınmaması durumunda tarımsal üretimde verim kaybı oluşacak ve olumsuz tablo raflara fiyat artışı olarak yansıyacak” dedi.

Gürer, kuraklığın, çiftçinin verim ve dolayısıyla kaybına neden olacağı gibi raftaki ürünün fiyatının artmasına ve bu nedenle de vatandaşın pahalıya ürün almasına neden olacağını kaydetti.

***

BU YIL KAR YAĞMADI

Geçen yıl yüksek kesimlerinde metrelerce kar bulunan, kent merkezinde yağış nedeniyle yolların kapandığı Van’da, son zamanların en kurak kışı yaşanıyor. Bahçesaray’da geçmişte kar kalınlığının iş makinelerinin boyunu aştığı 3 bin rakımlı Karabet Geçidi’nde de kar kalınlığı en düşük seviyede kaldı. Geçen yıl yoğun kar nedeniyle hayvanların ahırlardan çıkarılamadığı, kırsal bölgelerde, bu yıl çobanların meralarda hayvanları otlatmaya devam etmesi dikkati çekti.

***

SON 52 YILIN EN SICAK AYI

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, son 52 yılın en sıcak aralık ayının yaşandığını, yağışların ciddi oranda azaldığını açıkladı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, Meteoroloji Genel Müdürlüğünün verilerini paylaştı. Verilere göre, Türkiye’de 1991-2020 dönemi ortalama sıcaklık değeri 4,8 derece ölçüldü. 2022 yılı Aralık ayı ortalaması ise 3,2 derece artış göstererek 8 derece olarak gerçekleşti.