İktidarların korkusu

“Mizahsız insan, larvaların ipekten kabuğu içinde, süresiz bir geleceğe güven duygusuyla, yarı bilinçle, değişmez niteliğiyle nasıl yaşıyorsa öyle yaşar. Mizah böceğin kozasını kırar, onu yaşama, ilerlemeye, var olmanın tehlikelerle dolu serüvenine yöneltir” diyor Robert Escarpit, ‘Mizah’ adlı kitabında… İzmir Uluslararası Mizah Festivali’nde tam da bunu amaçlıyoruz.

Mizah, sanatçının en güçlü ifade araçlarından biri. Sanat dallarının hemen hepsinde mizahın çok etkili biçimde kullanıldığını biliyoruz. Edebiyatta, sinemada, tiyatroda, görsel sanatlarda, hatta müzikte sayısız ustanın yaratıları sanat evreninin başyapıtları arasında. Hiciv, ironi, kara mizah… Hepsi de, bir düşünceyi okura/izleyiciye aktarmak adına sonsuz olanaklar sunar. Hele ifade olanakları kısıtlıysa, mizah en elverişli araçtır sanatçı için. Tabii ki, sansürcü iktidarlar yakasından düşmez mizahçının. Sayısız mizahçımız yıllarca hapislerde yatmıştır. Yakın dönemde, Musa Kart’ın bir karikatürü nedeniyle çektiği çileleri nasıl unuturuz?

Mizah dünyasına uluslararası düzeyde ustalar kazandırmış ülkemizde bugün aynı güçte yapıtlar üreten yazarların sayısı hiç de fazla değil ne yazık ki. Aynı şeyi yorumcular için de söyleyebiliriz. Ferhan Şensoyların, Levent Kırcaların, Ulvi Uraz’ların, Erol Günaydınların, Altan Erbulakların, Kemal Sunal’ların yerini doldurabilen kaç sanatçımız var? İşte bu yüzden ille de mizah diyoruz. Ve tabi ki, ülkenin içinde bulunduğu ortamda siyasi mizah alanındaki yoksulluğa, komedi diye seyirciye sunulan ucuzluklara bir tepki olarak mizahın gerçek ustalarını ve artık çok az sanatçının cesaret edebildiği siyasi mizah örneklerini genç kuşaklara hatırlatmak istiyoruz.

DÜNDEN BUGÜNE

Siyasete karşı ilgisizlik tüm dünyada artarken, ülkemizde siyaset gündemden düşmüyor. Ama, kamplaştırmayı, ötekileştirmeyi hedefleyen kaba yaklaşımlar gençlerin bu alandan uzak durmasına neden oluyor. Oysa, siyasi temaların sanatçının bakış açısıyla işlenmesi, siyasetteki kabalığa ve şiddete karşı zarafeti, ironiyi öne çıkarması açısından önemli bir işlev üstlenebilir, gençlerin siyasete daha sıcak bakmasına neden olabilir diye düşünüyorum. Bu alandaki üretimin nicelik ve nitelik açısından çok gerilediğini görüyor, nitelikli mizahın yeniden güç kazanması için bir şeyler yapmak gerektiğine inanıyoruz. Festival bu alanda ateşleyici bir işlev üstlenebilir mi? Neden olmasın?

İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Arşivi, Müzeler ve Kütüphaneler Müdürlüğü’nün, Belediyenin diğer birimleri, Kültürlerarası Sanat Derneği ve İzelman işbirliğiyle düzenlediği Uluslararası Mizah Festivali’nin ilk beş yılında Aziz Nesin, Muzaffer İzgü, Rıfat Ilgaz, Tan Oral, Tonguç, Turhan Selçuk gibi büyük ustaları gündemimize aldık, onların yapıtlarını sergiledik. Altıncı yılımızı gene Aziz Nesin’in doğum gününde 20 Aralık’ta başlatıyoruz. Ahmet Adnan Saygun Sanat Merkezi’ndeki açılış töreninde, Nesin ustanın yanı sıra, mizah edebiyatımızın ve tiyatromuzun ustalarından Haldun Taner’e de saygılarımızı, sevgilerimizi sunacağız. Bu iki ismin yan yana gelmesi rastlantı değil elbette; iki yazarımız da bu yıl ana tema olarak seçtiğimiz ‘siyasi mizah’ın önde gelen temsilcileri… Siyasi mizah alanında önemli yeri olan değerli komedyen Metin Uca’nın sunacağı törende, Feridun Andaç ve Zeynep Oral’ın Aziz Nesin ve Haldun Taner üstüne kısa konuşmaları ve iki yazarın oyunlarından kısa bölümler yer alacak. Katkılarından ötürü İzmir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’na ve Balıklova Köy Tiyatrosu’na teşekkürü bir borç biliyorum.

USTALARA SAYGI

Bu yıl, tam da seçimlerin arifesinde, siyasi mizah alanında seçkin ürünlere imza atmış usta sanatçıları anacağız. Aralarında, tiyatromuzun ve edebiyatımızın büyük ustası Haldun Taner, karikatüristler Cemal Nadir, Oğuz Aral, Latif Demirci, tiyatromuzun ve sinemamızın usta yorumcuları Ferhan Şensoy, Levent Kırca, Kemal Sunal ve politik mizah alanındaki skeçleri ile kitleleri etkileyen, geçen yıl yitirdiğimiz komedyen Turgay Yıldız var. Kemal Sunal’ı anmak için “Zübük” filmini göstermeyi tasarlıyorduk, ama filmin Londra’daki restorasyonunun tamamlanamayacağını öğrenince, sanatçının son filmini, Sinan Çetin’in “Propaganda”sını göstermeye karar verdik. Bu yıl yitirdiğimiz bir başka sanatçıyı, İzmirli yönetmen Oğuzhan Tercan’ı da 2005 yılında yaptığı “Hırsız Var!” adlı güldürüsü ile anıyoruz.

Eray Özbek

5. İzmir Uluslararası Mizah Festivali’nde başlattığımız ‘Aziz Nesin Mizah Ödülleri’nin ilkini geçen yıl Müjdat Gezen almıştı. Bu yıl ise ödüller üç sanatçıya veriliyor. Tiyatromuzun ve sinemamızın başarılı oyuncusu, Haldun Taner, Zeki Alasya ve Metin Akpınar’la birlikte Devekuşu Kabare’yi kuran değerli sanatçı Ahmet Gülhan ile karikatür sanatçıları Eray Özbek ve Nezih Danyal. Mesleği mimarlık olan İzmirli Eray Özbek ile birlikte ödül alan diğer karikatürist ise, Ankaralı çizer Nezih Danyal. Uluslararası yarışmalarda ödüllendirilmiş bir sanatçı olan Danyal, Karikatür Vakfı’nın da kurucusu. İki sanatçının yapıtları 21 Aralık’ta Kemeraltı’ndaki Çetin Emeç Sanat Galerisi’nde izlenebilecek. Festivalin bir diğer karikatür sergisi, Latif Demirci’den: “Eyy…Siyaset’ ise 23 Aralık’ta İzmir Sanat’ta açılacak.

Ahmet Gülhan

DÜNYADA MİZAH

Türkiye’nin mizah alanında pek de parlak olmayan günler yaşadığından söz ettik. Peki, dünyada durum nasıl? Edebiyata bakalım… Gogollerin, Haşelerin, Guareschilerin, kısacası dünya mizah edebiyatının büyük yazarlarının ardından gelen kuşaklarda bu ustaların düzeyini yakalayabilen kaç kişi var. Kapitalizmin tüketim kültürünün hizmetindeki ‘çok satan’ komedi yazarlarını sözünü ettiğim yazarlarla aynı kefeye koyabilir miyiz? Farklı dönemlerde, farklı toplumsal ve ekonomik koşullarda yaşayan Shakespeare, Cervantes, Çehov, Oscar Wilde, Bernard Shaw’un yapıtlarındaki incelikli mizahın tadını alabiliyor muyuz bugünün mizah ürünlerinde? Nedenleri üzerinde düşünmeye değmez mi?

Geçmiş yıllarda, İzmir Uluslararası Mizah Festivali’nde Balkan ve Karadeniz ülkelerinden mizahçıları ağırladık, Chaplin’e saygılarımızı sunduk. Bu yıl ise, sinema dünyasından bir seçki programımızın uluslararası bölümünü oluşturuyor. Beyazperdede siyasi mizahın önemli örneklerini izleyeceğiz hep birlikte. Türk, Amerikan, Macar, Fransız, İngiliz ustalardan altı başyapıt var programda. Sinema sanatında mizah denilince ilk akla gelen yapım Ernst Lubitsch’in anti-faşist komedisi “To be or not to be”dir bana göre. Bu tercihimde yalnız değilim, tiyatromuzun büyük yönetmenlerinden Mehmet Ulusoy, en sevdiğin film hangisi diye sorduğumda, tereddütsüz “To be or not to be” demişti. Ustanın bu filmi yeniden ve yeniden, onlarca kez izlediğini biliyorum. Bir diğer başyapıt, Stanley Kubrick’in “Dr. Garipaşk (Dr. Strangelove) ya da Endişeyi Bırakıp Bombayı Sevmeyi Nasıl Öğrendim” filmi. Bu iki filmle birlikte, geçen yıl yitirdiğimiz Fransız sinemasının usta yönetmeni Bertrand Tavernier’nin “Dışişleri” filmi Fransız Kültür Merkezi’nde art arda izlenecek, 21 Aralık ‘En Uzun Gece’ programında. Siyasi sinemanın bir başka başyapıtı ise Macaristan’dan geliyor. 25 Aralık’ta Mimarlık Merkezi’nde gösterilecek olan, Peter Bacso imzalı “Tanık”, Macar Komünist Partisi’nin hışmına uğrayarak uzun süre yasaklı kalmış. Filmden önce Prof. Oğuz Makal’ın ‘Sinemada Siyasi Mizah’ konulu söyleşisi var.

26 Aralık akşamına dek İzmir’in farklı mekânlarında sürecek olan festivalin programında yer alan diğer söyleşi ve paneller ise şunlar: 22 Aralık’ta APİKAM’da, Doç. Dr. Fevzi Çakmak ve Dr. Asil Kaya’nın katılımıyla ‘Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Basında Siyasi Mizah’, ardından Turgut Çeviker ve Zeki Coşkun’un katılımıyla ‘Siyaset ve Mizah’, 23 Aralık’ta İzmir Sanat’ta ‘Karikatür sanatımızın öncüsü Cemal Nadir’ üstüne Cihan Demirci ve Kamil Yavuz, 24 Aralık’ta AASSM’de ‘Cihan Demirci’nin ’50. Yılında Gırgır ve Oğuz Aral’a Saygı’ söyleşisi ve ‘Eren Aysan, Prof. Dr. Semih Çelenk, Haluk Işık’ın katılımıyla ‘Tiyatroda Siyasi Mizah’, 26 Aralık’ta İzmir Mimarlık Merkezi’nde Ahmet Önel, Lütfü Dağtaş ve Dr. Efdal Sevinçli’nin katılımıyla ‘Şair Eşref’ten Muzaffer İzgü’ye İzmir’de Edebiyat ve Mizah’… Kısacası, İzmirli sanatseverleri verimli ve keyifli bir hafta bekliyor. Ayrıntıları, İzmir Büyükşehir Belediyesi web sitesinden ya da sosyal medyadan (izmirmizahfest) öğrenebilirsiniz.