İngiltere’de kuryelerin sesi yükseliyor

Levent ÖZÇAĞATAY - LONDRA

Bu hafta açıklanan rakamlara göre Birleşik Krallık’taki gıda bankalarının sayısı McDonald şubelerinin sayısını geçmiş durumda. Sürekli artan fiyatlar, işsizlik ve azalan devlet yardımları nedeni ile temel gıdalara ve temizlik malzemelerine ulaşmakta güçlük çekenlerin gıda bankaları önünde oluşturduğu kuyruklar giderek uzuyor.

Kuyruklara katılan yeni bir gurup ise çalışan ama kazandığı para ile geçinemeyenler. Bunların çoğunluğunu da pandeminin etkisiyle kapasitesini artırmış gig ekonomisi bünyesinde istihdam edilen, kargo dağıtım ve e-ticaret şirketlerine çalışan genç, göçmen ve vasıfsız işçiler oluşturuyor.

Londra’daki bir gıda bankasının önündeki kuyrukta ‘Just eat’ isimli bir dijital firmanın iki çalışanının çalışma kıyafetleri ile kuyrukta görülmesi gig ekonomi çalışanlarının kısıtlanmış hakları ve düşük gelirlerine yeniden dikkatleri çekti.

‘Just Eat’ internet kanalı ile evlere ve işyerlerine yemek servisi yapan dev bir firma ve ‘Deliveroo’ ile birlikte bu sektörde aslan payını alıyor. Bu iki firmanın pazardaki yerini algılayabilmek için borsa kayıtlarını, hisse analizlerini, sermaye artırım haberlerini ve bilançolarını incelemeye gerek yok. Sokağa çıkıp evlere yemek taşıyan ya da lokantaların önünde sıra bekleyen motorsiklet ve bisikletli kuryelerinin sayısına göz atmak yeterli.

Kuryelerin işçi statüsünde istihdam edilmek yerine kendine çalışan esnaf olarak işe alındıkları, asgari ücretin yarısını bile kazanamadıkları, sigorta pirimi, iş güvenliği, ücretli hastalık izni, yıllık izin gibi haklardan yoksun oldukları bilinen bir gerçek. Öte yandan kuryelerin işverene karşı örgütlenmesini engelleyen nedenler var. Sendika kurma ya da bir sendikaya girme haklarının olmaması, kuryeliğin geçici bir iş olarak düşünülmesi, kuryelerin birbirlerinden izole olarak ve hatta birbirlerine rekabet ederek çalışıyor olmaları, kendi aralarında sosyal bağlantı kurabilecek zamanlarının olmamaları bunlardan bazıları.

Sendika kazanım getirdi

Kuryelerin haklarını koruyan iki sendika mali güçleri yetersiz kalsa da Uber ve Deliveroo gibi devlerle mücadeleye devam ediyorlar. Düşük gelirli işçilerin sendikası olan ‘The Independent Workers Union of Great Britain (IWGB)’ on yıl önce Londra’da yaşayan Güney Amerika kökenli temizlik isçileri tarafından kurulmuş ve üye sayısı kısıtlı bir sendika. Buna rağmen daha önce Uber sürücüleri için açtığı dava sonucu sürücülerin toplu pazarlık, asgari ücret ve ücretli yıllık izin gibi haklarının verilmesini sağlamıştı. Mahkemenin bu kararını, İtalya ve İspanya’daki sendikaların başarılı hukuksal girişimlerini örnek alarak kuryelerin esnaf statüsünden işçi statüsüne geçirilmesi için Deliveroo firmasına dava açarak konuyu iş mahkemesine taşıdı. Deliveroo tahmin edileceği gibi ülkenin en pahalı avukatlık firmalarını devreye sokarak ilgili yasaların boşluklarını kullandı ve davayı kazandı. Bu iki davanın benzerliğine rağmen birbiri ile çelişen iki değişik karar çıkması hukukçuların dikkatinden kaçmadı ve Uber’in konuyu yeniden mahkemelere taşıması gündeme geldi.
Genel kanı iş mevzuatının pandemi nedeni ile büyüyen gig ekonomisinin yarattığı sorunlara hazırlıksız yakalandığı ve yasaların kuryeleri sosyal koruma kapsamına alacak ve hukuki statülerini belirleyecek şekilde değiştirtilmesi gerektiği. Tahmin edilebileceği gibi sermaye yanlısı konservatif hükümet bu sorunu kulak arkası etmeye devam ediyor.

Eylemler devam ediyor

Mahkeme yoluyla haklarını alamayan Just Eat kuryelerinin kitlesel eylemlere yönelmesi beklense de bu henüz gerçekleşmiş değil. Fakat Sheffield şehrinde kuryelerin sendikacılar, sosyalist örgütler ve öğrencilerden oluşan bir kalabalık ile Aralık 2021’den bu yana altı McDonald şubesinin önünde sürdükleri gösteriler hala devam ediyor. Eylemciler McDonald’dan sipariş almayı reddederek ve diğer kuryelerin ve müşterilerin içeri girmesini engelleyerek güçlerini göstermeyi başardılar. Bu eylem henüz kargo taşımacılığında ve e-ticaret sektöründe çalışan diğer kuryeleri harekete geçirmiş değil. Fakat ‘Getir’ gibi pazara yeni giren şirketlerin kuryelerini işçi statüsü ile işe almaları umutları artırıyor. Just Eat ise kurye bulmakta zorlandığı için binin üzerindeki kuryeyi işçi kadrosuna geçirmeyi kabul etmiş.

Fotoğraf: IWGB