Birleşmiş Milletlerin her yıl açıkladığı İnsani Gelişme Endeksi’nin 2011 değerlendirmesi...

Birleşmiş Milletlerin her yıl açıkladığı İnsani Gelişme Endeksi’nin 2011 değerlendirmesi, geçen hafta çarşamba günü duyuruldu. Ülkelerin insani gelişmişliklerini; gelir, sağlık ve eğitim kalemlerine bakarak hesaba kitaba vurmayı, 1990’da Pakistanlı bir ekonomist Mahbud ul Haq geliştirmiş. 1993’ten beri de bu endeks dünyanın durumunu şöyle bir anlamak için Birleşmiş Milletler tarafından kullanılıyor. 2010 yılında, kullanılan iktisadi formülde, bir değişikliğe gidilmiş ama son beş yıla bakıldığında, endeks sıralamasında yer alan en iyi durumdaki 10 ülke arasında çok büyük bir oynama yok.

Endeks, ülkeleri sıralarken gelir kaleminde; kişi başına düşen gelire ve Amerikan doları üzerinden kişilerin alım güçlerine bakıyor. Eğitimde; okur-yazarlık oranı, ülkelerdeki ilkokul, lise ve üniversite mezunlarının sayısı, tabloya dâhil ediliyor. Sağlıkta da; ortalama yaşam süresi gözetiliyor.

İnsanı Gelişme Endeksi, pek çok açıdan eleştiriler alsa da BM’nin bir vazgeçilmezi. Adı bu kadar iddialı olan endeks, örneğin demokrasiyi ölçemiyor. Kaldı ki burada iktisatçıların bir ayıbı yok. Endekste, ekonomik olarak büyüyen ülkeler, sıralamada yükseliyor. Bu büyümenin nereye kullanıldığını ise elinizde tuttuğunuz tablolarda göremiyorsunuz, bu da endeksin başka bir handikabı. Tam da bu sebeple işin içine turnusol kâğıdı kabul edilen ölçümler giriyor. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) sıralamaya soktuğu ülkelerde, örneğin; kadın erkek eşitliğini de ölçüyor. Bir ülkedeki kadın erkek eşitliğini ölçerken bakılan değerlerde; doğum sırasında yaşanan ölüm oranları, genç yaşta doğum oranı, parlamentodaki kadın sayısı, 25 yaş üstü erkek ve kadınlarda orta öğretim oranı ile kadınla erkeğin iş gücüne katılım payları gibi değerlendirmeler yer alıyor. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, ayrıca son yıllarda, cinsiyetler arası gelir eşitliğini de gelişmişlikte değer kabul ediyor.

İsveçliler, İnsanı Gelişme Endeksi’ndeki yerlerini pek bir önemsiyorlar. Ortalama bir İsveçli, ülkesinin futbolda Dünya sıralamasındaki yerini bilmezken BM’nin her yıl açıkladığı endekste İsveç’in yerini size söyleyebilir. Tabi bunda İsveç’in endeksteki yerinin pek değişmiyor olmasının da katkısı var. Yine de endeksi böyle ezber ettiren, basın tarafından raporun İsveçlinin gözünü gözüne sokulması. “Biz şu sıralamada şuradayız, bak güney komşumuz Danimarka’yı geçmişiz ama batı komşumuz Norveç’i yakalamamız için arada kaç ülke var. Çok çalışman lazım, çok.”

2011 için açıklanan raporda genel sıralamada İsveç, tekrara düştü. Birleşmiş Milletlerin İnsanı Gelişme Endeksi’nde son yıllarda olduğu gibi genel sıralamada ilk sırayı Norveç aldı. Norveç’i, ilk dörtte Avustralya, Hollanda ve Amerika takip etti. İsveç, Almanya’nın ardından Genel İnsanı Gelişme Endeksi’nde onuncu oldu. Dünya üzerinde 187 ülkeden toplanan verilerle oluşturulan endekste, Türkiye genel sıralamada 92’nciydi.