İranlı kadınların kimlik ve yol arayışları: Beyaz Çarşambalar

DUYGU AKPINAR - SENA ÖZCANLI

İran’da bir gazetede editörlük ve yazarlık yapan feminist gazeteci Elham S. Çalıştığı gazetede uygulanan sansür nedeniyle işini bırakarak Türkiye’ye yerleşti. Elham ile İran’da kadın gazeteci olmak ve uzun süredir devam eden protestolarda kadınların nasıl yer aldığı üzerine konuştuk.

• İran’da bir kadın olarak gazetecilik yapmak hakkında ne düşünüyorsun?

Toplumdaki erkek egemen kültürün çalışma alanlarında da kendini gösterdiğini göz önüne alacak olursak söylemesi zor. Yaygın görülen cinsiyetçi davranışların ve söylemlerin ofis ortamında da yaşıyor. Bazen bu şiddetin yönelişi çalışma pozisyonları arasındaki hiyerarşiye ya da uygulayanın pozisyonuna göre farklılaşıyor. Örneğin editörler bazı bölgelerde kadınların haber yapmasını istemiyor. Öbür taraftan ise kadınlarla ilgili bazı konular hakkında yazmak, mesela kadın hastalıkları, adet dönemi, tampon kullanmak, kolay değil.

• İran’daki Beyaz Çarşamba eylemleri nasıl başladı? Genel olarak kadınların bu eyleme mesafeleri ya da ilişkisi nasıl?

Direnişin öyküsü 1905 İran Devrim’inden önceye dayanıyor. 1 milyon imzacı kampanyasını hatırlarsınız. Tarih boyunca birçok direniş oldu ve şimdi Masih Alinejad’ın başlattığı protestolar ile kadınlar türbanlarını çıkartıp sosyal medyada paylaşmaya başladı. İslamcı rejimin baskılarına karşı yapılan bu eylemler kadınlar açısından işe yaradı ancak bu protestoların İranlı kadınlar için birincil olmadığını belirtmem gerekir. Çünkü orta ve üst sınıf arasında çok kısıtlı kesimlerce yaygınlaştırılan bu videolar gerekli etkiyi yaratmadı. Masih Alinejad hakkında farklı görüşlere sahip kadınlar olsa da Beyaz Çarşamba eylemleri kadınların bu konuda harekete geçmesine ve bir arada durmasına yardımcı oldu.

• İranlı kadınların gündemindeki en büyük sorun nedir?

İran’da birçok sorun var, bunların çoğu özgürlüklerle ilgili. Daha önce de söylediğim gibi problemlerin başı İran’ın patriyarkal toplum yapısı. İslam rejimi içerisinde bu yapı Şeriat emirleri ve İslami kurallar etrafında sistemsel olarak besleniyor. Örneğin, bir kadın dilediği gibi bir yaşam sürmek için çözüm yolları aradığında soluğu erken yaşta evlenmekte bulabiliyor. Fakat kadınlar evlendiğinde hukuksal ve toplumsal eşitsizlikler hepten baş gösteriyor. Çünkü yasalardaki eşitsizlikler, özellikle evlilik yasası, kadınları erkekler önünde değersiz kılıyor. Tüm bu sorunlar İran’ın uygulamakta olduğu yasalar ve yaslandığı ideolojiden kaynaklanıyor.

• İran’da görülen son sokak protestolarında kadınlar nasıl yer aldı?

Son zamanlarda İranlı kadınlar sokak protestolarının en önde olanları ve aslında öncülük edenleri. Bu yolla kendi güçlerini ve kendi kimliklerini göstermek istiyorlar. Kadın olarak tanıtılan imajı kendi eylemlikleri ile yıkmak ve her kadının kendi yolunu bulmasını istiyorlar. Örneğin, sokak eylemliklerinin birinde polis saldırısında atılan biber gazını kadının biri korkusuzca alıp polise geri attı. Bu can acıtan, ve aynı zamanda kadınlardan beklenmeyen bir şey ama bunu yaptı. Çünkü kadınlar da toplum içerisinde erkeklerle eşit görülmek istiyor.