İstanbul öğrenciye hoş geldin demiyor

Bilge Su YILDIRIM

Üniversite tercih döneminin bitmesinin ardından yüz binlerce öğrenci gözünü yerleştirme sonuçlarına çevirdi. Üniversiteye başlayacak gençlerin gündeminde yer eden konu başlıkları arasında en öne çıkan başlık ise barınma. Derinleşen ekonomik krizle birlikte kira fiyatları günden güne artarken İstanbul’daki kamu yurtları yeteri kadar öğrenciye barınma imkânı sağlayamıyor, özel yurt ücretleri ise adeta kiralarla yarışıyor. Hayat pahalılığının ülke genelindeki zirvesini oluşturan metropolde üniversite okumaya hazırlanan öğrencilerin temel kaygısı eğitim üzerinden değil, ay sonunu görebilme hesapları üzerinden şekilleniyor. Pek çok öğrencinin üniversite heyecanı geçinebilme endişesi karşısında sönerken bazı öğrenciler ise İstanbul’da yaşamayı karşılayamayacağı için tercih yapmanın bahsini dahi açamıyor.

KYK YURDU ‘ŞANS’ MESELESİ

İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) 2023 Kasım ayında yayımladığı rapora göre İstanbul’da önlisans ve lisans programlarına kayıtlı toplam 750 bin 496 öğrenci var. İstanbul’da bulunan yurtların toplam kapasitesi ise 135 bin 998 kişi. Bu kapasitenin 39 bin 642’sini Kredi ve Yurtlar Kurumu (KYK) yurtları oluşturuyor. Kalan dağılım ise şu şekilde:

• Özel yurtların kapasitesi: 50 bin 566 öğrenci

• Üniversite yurtlarının toplam kapasitesi: 40 bin 599 öğrenci

• İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) ait yurtların kapasitesi: 5 bin 191 öğrenci

İstanbul’daki 58 üniversitenin 30’unun bünyesinde öğrenci yurdu bulunurken 28’inde ise bulunmuyor. Kentteki 11 devlet üniversitesinin 8’i öğrenci yurduna sahipken 44 vakıf üniversitesinin ise yarısının yurdu var.

KYK yurtlarının 39 bin kişilik kapasitesi, İstanbul’da üniversite okumayı düşünen aday öğrencilere güven vermekten ise hayli uzak. KYK yurtları, mezunlar düşünüldüğünde toplam kapasitesinin dörtte biri kadar öğrenci alımı yapacağı varsayıldığında bile elde edilen sayı 10 bin dahi değil. Bu yetersizlik çoğu öğrenciyi özel yurtlara kayıt yaptırmaya ya da eve çıkmaya mecbur bırakıyor ve öğrencilerin barınma masrafını en iyi ihtimalle ikiye katlıyor.

100 BİN LİRADAN BAŞLAYAN ÜCRETLER

KYK yurtları ile özel yurtlar arasındaki ücret farkı ise astronomik. 2023-24 eğitim öğretim yılında 345 liradan başlayarak 570 liraya uzanan KYK yurt ücretlerine karşın 2023-24’te özel yurtların öğrencilerden tahsis ettiği meblağ ortalama 10 bin 360 TL. 2022-23 yıllarında 3 bin 300 lira olan ortalama özel yurt barınma maliyeti 2023-24 periyodunda 10 bin liraya yükselirken 2024-25 eğitim öğretim yılı için şu an öğrenci kaydı almaya başlayan özel yurtların yıllık ücretleri 5 kişilik odalarda ve sadece kahvaltıyla 100 bin liradan başlıyor. Beşiktaş’taki özel bir öğrenci yurdunun 2024-25 için 5 kişilik odasının ücreti yıllık 145 bin lira olurken bu miktar tek kişilik oda için 350 bin liraya kadar çıkıyor. Yine Beşiktaş’taki bir başka öğrenci yurdu 5 kişilik oda için 100 bin lira isterken 2 kişilik oda için ücretini 233 bin lira olarak açıklıyor. Kent merkezine daha uzak olan Şirinevler’deki bir özel öğrenci yurdunun 3 kişilik odasının ücreti ise aylık 14 bin lira olarak ifade ediliyor. Bu da 9 aylık sürede 129 bin liraya tekabül ediyor.

ENFLASYONA YETİŞMEK MÜMKÜN DEĞİL

Buna karşılık kentteki kira ücretleri ise Sultanbeyli, Beylikdüzü ve Silivri gibi merkezden en uzak ilçelerde dahi 23 bin liradan başlıyor. Bu meblağ, Beyoğlu, Şişli, Kadıköy gibi hem merkezi hem de öğrencilerin daha çok ikamet ettiği ilçelerde 55 binden başlayarak 90 bin liraya kadar uzanıyor. Buna göre İstanbul’da üniversite okumaya hazırlanan bir öğrencinin eğer KYK yurtlarına yerleşebilecek 9 bin öğrenci arasında yer almazsa yalnızca barınma masrafı için en az 10 bin lira fazladan bir bütçe ayırması gerekiyor. Barınma maliyetine ek olarak İstanbul, öğrenciler için ‘geçinmesi kolay’ bir kent profili oluşturmuyor.

Hayat pahalılığının ülkenin zirvesinde olduğu metropolde İPA’nın 2023’te yayımladığı rapora göre özel yurtta kalarak yaşamanın öğrenciye çıkardığı yaşam maliyeti aylık 4 bin 133, yıllık ise 49 bin 593 lira. Bu meblağ, 3+1 bir öğrenci evinde kalan öğrenciler için yıllık 150 bin 415 liraya çıkıyor.

İPA’nın raporunu yayımladığı Kasım 2023’ten bu yana ekonomik darboğaz gitgide derinleşirken yaşam maliyeti de katlanarak arttı. Buna göre 2024 Temmuz’da Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), geçen yılın aynı ayına göre yüzde 61,78 oranında arttı. İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) verilerine göre ise şehirdeki tüketici enflasyonunu takip eden Ücretliler Geçinme Endeksi’nin geçtiğimiz haziranda yıllık bazda artışı yüzde 82,14. İPA’nın raporunda ulaşım harcaması aylık 212 lira olarak hesaplanırken şu an kentte öğrenci aylık tarifesi 282 liraya, öğrenci tarifesinde bir basım ise 9 lira 76 kuruşa yükselmiş durumda. Yine raporda kiranın 3 kişi arasında paylaştırıldığı bir öğrenci evinde kişi başı maliyet 6 bin 250 lira olarak yer alıyor. Toplamda 18 bin 750 lira eden ve ortalama 3+1 ev kirası olarak ele alınan bu veri, bugün kentteki 1+1 evlerin kirasını karşılamaya bile çoğu semtte yetmiyor. Raporda 3 bin 707 lira olarak ele alınan market harcaması, bugün yıllık bazda yüzde 70 olan gıda enflasyonu göz önünde bulundurulduğunda yine güncelliğini yitiriyor. Kültür sanat harcaması için ayrılan 413 liralık meblağ, bugün tek bir konser-tiyatro biletine bile çoğu zaman yetmiyor.

İPA’nın Kasım 2023’teki yaşam maliyetine yönelik hazırladığı raporda yer alan diğer gider kalemleri ise şöyle:

• Fatura Ödemeleri (Cep Telefonu, İnternet, Elektrik,Su, Doğalgaz) (Aylık) 663 lira

• Kitap, Kırtasiye Harcaması (Aylık) -188 lira

• Kişisel Bakım Harcaması (Aylık) 333 lira

• Kıyafet ve Aksesuar Harcaması (Yıllık) 3.680 lira

• Teknoloji Harcaması (Yıllık) 4.477 lira

Kapasite yetersiz

• İstanbul’daki öğrenci sayısı (önlisans-lisans): 750 bin 496

• İstanbul’daki toplam yurt kapasitesi: 135 bin 998

• İstanbul’daki KYK yurtlarının toplam kapasitesi: 39 bin 642

YURT DEĞİL, OTEL FİYATI

İstanbul’da özel yurtta kalmanın ortalama maliyeti (2023-24): 10 bin 360 lira

İstanbul’da temmuz ayı ortalama kira (Beşiktaş): 42 bin 850 lira

İstanbul’da temmuz ayı ortalama kira (Sultanbeyli): 24 bin lira

KYK burs ve kredisi (2023-24 eğitim öğretim yılı): 2 bin lira

BU MU KAMU HİZMETİ?

Hacettepe Üniversitesi, öğrenci yurtları ile ilgili yönetmeliğini yayımladı. Yönetmelikte yer alan yurt, öğrenci evi ve konukevlerine başvuru şartlarında yer alan kriterler ise dikkat çekti. Yönetmeliğe göre bir Hacettepe Üniversitesi öğrencisinin, üniversitenin Beytepe Yerleşkesi’nde bulunan Beytepe Öğrenci Evleri’ne başvurabilmesi için ailesinin gelir durumunun asgari ücretin en az iki katı olması gerekiyor. Ailesinin gelir durumu iki asgari ücretin, yani 34 bin 4 liranın altında olan öğrencilerin, üniversitenin diğer öğrenci yurtlarına göre daha konforlu bir barınma imkânı sunan Beytepe Öğrenci Evleri’nde konaklaması mümkün olmuyor. Üniversitenin diğer yurtlarında odalar genellikle 4 kişi olup tuvalet ve banyolar katlardaki ortak kullanım alanlarında yer alırken Beytepe Öğrenci Evleri’ndeki her odada banyo, tuvalet, yatak, kütüphane, çalışma masası, elbise dolapları ve buzdolabı bulunuyor.