İstanbul’un Lizbon’la aynı şehir olduğunun 20 kanıtı

ENGİN ÖZER / @enginzer

1. İçinden deniz gibi dev bir nehir geçiyor

Bir çok yabancı İstanbul Boğazı’na nehir diyor. Bu anlamda iki şehrin de içinden bir su kütlesi geçiyor. Lizbon’daki dev Tagus Nehri ülkeyi kat ederek Atlantik Okyanusu’na dökülüyor. Hatta dökülürken Batı Avrupa’nın en büyük halicini de oluşturuyor.

2. Şehrin simgesinde bile deniz kokusu var

Tagus Nehri’nden yansıyan güneş ışıkları ve okyanusun sonsuz açıklığı, Lizbon’a benzersiz bir aydınlık ve özgürlük hissi veriyor. Şöyle düşünün, Amerika kıtasına kadar arada hiçbir kara parçası yok, yalnızca uçsuz bucaksız koca Atlantik! Nasıl, oldukça iç açıcı bir atmosfer değil mi? Resimde görünen aydınlatma direğinin üzerindeki kalyon şehrin simgesi.

3. En çok tepe kimde var?

İkimizde de! İnanmazsınız Lizbon litaratürde 7 tepeli şehir olarak geçiyor. Bu tepelerin bazılarından İstanbul’u andıran manzaralar görmek de mümkün. Lizbonlular bu tepelerde konuşlanmış kafelerde buluşuyor ve zaman geçiriyor. Portas do Sol, Sao Pedro de Alcantara, Graca ve Santa Catarina bu tip manzaralı tepeler.

4. Peki köprüler?

Bizim Boğaziçi, Fatih Sultan Mehmet ve maalesef Yavuz Sultan Selim’ e karşılık, Lizbon’un 25 Nisan Köprüsü ve Avrupa’nın en uzun köprüsü olan Vasco De Gama’sı var.

Vasco De Gama o kadar uzun ki üzerinden geçmek dakikalar alıyor. Gerçi iş saatlerinde bizim köprüleri geçmek de saatler alıyor; bakınız bir benzerlik daha. Vasco De Gama köprüsü tam 17 kilometre, deniz üzerindeki kısım ise 10 kilometre.

5. Ayakkabı boyacısı var daha ne olsun

Avrupa’da nadir görebileceğiniz bu şahane olay Lizbon sokaklarının normal görüntülerinden. Yani nasıl desek, al Lizbon’u, yasla deniz tarafından Sultanahmet’e, valla da sırıtmaz billa da sırıtmaz. Sanırsın komşu semt.

6. Avrupa’nın en iyi iklimi

Lizbon, Madrid, Roma hatta Atina’dan bile daha fazla güneş alıyor. Peki ya İstanbul? E bizim durum da hiç fena sayılmaz hani. Akdeniz iklimi etkisindeki iki şehrin sıcaklık eğrisi neredeyse aynı. Ne Alman’ın meymenetsiz havası, ne Kuzey’in beton grisi, ne de Balkanların sert soğuğu... Lizbon hepsinin ortalaması gibi…

7. Mutfak, lezzet, damak tadı

“Ay şekerim Türk mutfağından daha iyisi de yok vallaa… Yurt dışına çıktığımızda mecburen hep mek danıld hep börgır kiing”

Yurt dışına çömlekte pastırmalı kuru fasulye hayaliyle mi çıktın arkadaş? Gezmek, demek farklı kültürleri merak etmek demek değil mi? Mutfak kültürü bunlardan en önemlisi değil mi?

Lizbon deniz ürünleri için tam bir cennet. Bu konuda maalesef tıpkı İstanbul diyemeyeceğiz. Olsa olsa eski İstanbul deriz. Maalesef zaman geliyor Çanakkale’nin küçük prensi sardalyayı bile Portekiz’den ithal ediyoruz. Olsun sonuçta bir balık kültürümüz öyle ya da böyle var demeliyiz. Hem son günlerdeki palamut akınıyla az da olsa yüzümüz güldü.

8. Çin çin çi çin! Nostaljik tramvay

Lizbon’un simgelerinden biri de nostaljik tramvayları. Onlarınki sarı, bizimki kırmızı. Bu sarı tramvaylarla yaklaşık 10 kilometrelik bir hat üzerinde Lizbon turu yapabilir, yerel halkla iç içe olabilirsiniz. Unutmadan çoğu Lizbon’lu İngilizce bilmez. Bakınız İstanbul ile bir benzerlik daha.

9. Avrupa’nın, Afrika ve Latin Amerika’ya en yakın köşesi

Evet tam anlamıyla bir köşe… İspanya’nın hemen ucunda, kendine eşsiz bir köşe kapmış Portekiz. Bir yandan Akdeniz üzerinden Afrika’ya bakıyor, diğer yandan okyanus üzerinden Latin Amerika’ya. Kıtalar arası köprü kontenjanından biz de bu tip bir konuma çok uzak sayılmayız hani. İş çok kültürlülüğe gelince de birbirimize hayli benziyoruz; ancak bu kültürel yapının toplumsal hayata etkisi Portekiz’de bizdekine nazaran çok üst düzeyde. Burada artık birbirimize pek tahammül edemezken, Lizbon’un her yanında Afrika ve Latin etkisi hissediliyor. Şehrin parklarında, gece kulüplerinde Bossa Nova’dan Tango’ya her ritme rastlamak mümkün.

10. Gözü yaşlılık, bağrı yanıklık, dram dram dram…

Lizbonlular yaşamayı çok seviyorlar ama yaşamın dram tarafını da es geçmiyorlar. Deli festivaller, ritmik müzik, egzotik içkiler ve fado! Zamanının sıkı sömürgeci ülkelerinden olan Portekiz tam bir denizci memleketi. Vasco da Gama ve Macellan, Portekizli daha ne olsun. İşte bu deniz memleketinde gemiciler okyanusa açıldıktan sonra geriye dönüp dönemeyecekleri belli olmazmış. Limanda onları uğurlayan eşlerinin yürekleri hep acılı kalırmış. Gemicilerden haber gelmeyince kadınların denize karşı yaktığı ağıtlar zamanla bir halk müziği türü olan fado’ya dönüşmüş. Biraz bizdeki Yemen türküsü gibi yani.

Aslında acıklı müziğin her türü bizde de mevcut. Az mı ağıtımız var? Ya arabesk? En çok eğlendiğimiz düğünlerde bile kına gecesi diye bir gelin ağlatma kafası yok mu?

11. Lizbon’da kaybolmak çok güzel iki gözüm…

Lizbon, Atina’dan sonra Avrupa’nın en eski başkenti. Eğer, İstanbul da bir başkent olsaydı, dev tarihiyle ikisinden de aşağı kalmayacaktı. Bu eski ve sağlam kültür şehrin sokaklarında ve yerleşim yerlerinde derinden hissediliyor.

Kesişen bulvarlar, şehrin eski yerleşim birimlerine doğru uzadıkça yerini dar arnavut kaldırımlı sokaklara, bizim Prens Adaları’ndaki gibi şirin, samimi yapılara bırakıyor. Hatırlatmadan geçmeyelim, kaybolma işini abartmayın, bilmediğiniz bir köşede çok temiz soyulabilirsiniz.

12. Futbol, Lizbon’da da bir din

Sporting Lizbon’lu Ricardo Quaresma’ya az gönül vermedi boğazın şövalye ruhlu çocukları. Neyse o sonradan affettirdi kendini. Ya, o dağ gibi Almeida? Hatta bunlarla birlikte gelen bir Simão Sabrosa vardı ki... Bakın olayı Manuel Fernandes’e getirmedim daha; çünkü ele ayağa titreme geliyor sinirden.

Lafı fazla uzatmayalım, İstanbul nasıl 3 büyük tarafından bölünmüşse, Lizbon da aynı kafada. Onların tutkunluğu ise Benfica ve Sporting. İki kulüp taraftarları birbirlerinden nefret ediyor.

Her ne kadar transferlerle yüzümüzü pek güldürmemiş olsalar da, biz yine de Sportingliyiz!

13. Gerçek bir kahve diyarı

Portekiz, hin bir sömürge imparatorluğu olduğu dönemlerde dünyanın en sağlam kahve üreticileri olan Brezilya, Angola ve Doğu Timor’u yönetmiş. Hâliyle çılgın bir kahve kültürleri oluşmuş. Şehirde gerçekten de dünyanın en güzel espresso’larını içebilirsiniz. Lizbonlular bir tek atmalık kahveye “bica” diyorlar. Burada kahve gerçekten bir sanat ve tutku. Bu tutkunun tadına tarihlerinden pek ödün vermemiş şirin kafelerde yani “pasteleria”larda varabilirsiniz.

14. Tarih, kültür, depresyon Belém Kulesi-1515

Söz imparatorluktan açılmışken devam edelim. Portekiz zamanının sınırları Avrupa’yı aşmış en kral imparatorluklarından. 1139 yılında kurulan bu krallık 1910 yılında cumhuriyetin ilanına kadar 711 yıl hüküm sürmüş. 1299 – 1922 yılları arasında var olan ve cumhuriyetin ilanıyla son bulan Osmanlı İmparatorluğu da, Portekiz gibi bir dönemin en güçlü yönetimlerindendi ve tıpkı Portekiz gibi 700 yıla merdiven dayamıştı.

Portekizliler, Avrupa’nın en zengin ülkesi oldukları o günleri hâlâ özlemle anar ve ticaret yollarını elinde tutamamanın çilesini bugün halâ çeker. Bazı müzelerde dönemin ticaret ve devlet tarihinde yapılan hataları anlatan çizimler bile vardır. Bu arada Portekiz sanat turunuza Sao Carlos opera binasını, Gulbenkian Müzesi’ni ve Berardo’yu eklemeyi unutmayınız.

15. Vişne likörü

Vişne likörü deyip geçme arkadaş, bu Lizbonluların yaptığı bir başka oluyor. Ginjinha derler adına, “cjincinya” diye şahane bi telaffuzu da var. Üj bejj tane yuvarladıktan sabahtan akşama kadar kaldırımlarda dolanıp, okyanusa karşı “cincinyeaa” diye haykırabilirsiniz.

Biz de yok mu likör kültürü? Eskiye nazaran azalsa da kadim bir nane likörü kafamız olmuştur her devirde. Adile Naşit’in “Beterin Beteri Var” filmindeki: Aaa, içki de içiyolaar! Aa nane likörü, bayılırım! Diyerek şişeyi direkt kafaya dikip aleme katılma sahnesi unutulur mu?

16. Yap abime ortaya karışık!

Ortaya karışık ekolü Lizbon’da da var. Bu sistem mutfak kültüründe çeşit ve zenginlik olduğunda devreye giriyor. Türlü deniz ürününün en tazesi ciddi manada tam kıvamında pişirilerek sofraya geliyor. Kabuklu kabuksuz deniz ürünleri, her türlü yumuşakça ve mürekkep balığı bizdeki kasıntı balık restoranlarından çok daha basit, ucuz ve usulünde hazırlanıyor. Yalnız onların da bizim buraya geldiklerinde ocakbaşında akılları uçuyor. Şahit olmuşluğumuz var, “Kaarıışık ollsunnn şişkabab” derken gözleri kayıyor fakirlerin.

17. Akvaryumun hasstasıyısss

Dünyanın en büyük akvaryumlarından biri olan “Oceanarium” gerçekten de günlerinizi verebileceğiniz ihtişamda. Akvaryum’da dev ay balıkları, nadide deniz anaları, egzotik böcekler ve belgesellerde dahi göremeyeceğiniz okyanus türleri yer alıyor. İstanbul'umuzun da bir akvaryumu var; güzel bir girişim ama keşke galeri düzenlemesi ve akvaryumun eğlence harici işlevleri konusunda Lizbondaki “Oceanarium” örnek alınsaydı. Bizim akvaryum kendine sadece Lizbon’dakinin amblemini örnek almış gözüküyor.

18. Çamaşır asmaca

Lizbon’da bir barın sokağa atılmış masasında otururken tepenize şip şip damlayan şey az önce balkona çıkan bir teyzenin astığı çamaşırlardır. Karşılıklı evler arasında gerilmiş ipler, insana eski Aksaray’ı, Samatya’yı, Tarlabaşı’nı hatırlatır. Buraya “Beyaz Şehir” denmesine kanmayınız, evleri pastel renklere boyalı bir masal diyarı gibidir.

19. Enteresan bilgi sıkı durun

Avrupa’daki diğer şehirlerin aksine yabancı filmler Lizbon’da orijinal dillerinde oynuyor. Yani oldu da Lizbon’da bir Hollywood filmine girdiniz, mesela Almanya'daki gibi Jennifer Lawrence’ı “ABA YAAĞH, NATÜRLİĞH BİN İHĞ ŞÖÖN” derken bulmuyorsunuz. Tıpkı İstanbul’daki gibi Lizbon’da da filmler kendi dillerinde oynuyor.

20. Pazarlar, yerel ürünler

İstanbulumuzda mevsiminde mantarıyla, köy ürünleriyle meşhur Kastamonu pazarı, içinde balıkçısı kalmamış Balık Pazarı varsa Lizbon’da da Mercado da Ribeira Pazarı var. Burası 132 yıldır faaliyet gösteren çok renkli bir pazar. Egzotik sebze meyvelerden, deniz ürünlerine ne ararsanız bulmanız mümkün. Ayrıca bir benzerlik daha, bu çarşı pazarlada tıpkı bizdeki gibi kestane kebap yapan amcalara rastlayabilirsiniz.