‘Kadife Devrim’ 31 yaşında
Çek Cumhuriyeti ve Slovakya, 17 Kasım günü ‘Kadife Devrim’in 31’inci yılını kutladılar. Anketlere göre Slovakların yarısı, Çeklerin ise yüzde 40’ı “Acaba komünist yaşam daha mı iyiydi?” düşüncesine sahip. Bu hisler ‘geride bırakılan’ kesimler için bilhassa geçerli; yoksul, yaşlı, eğitim seviyesi düşük kesimler için....
Tim Gosling
Jiri Schneider o günlerde Doğu Bohemya ormanlarında çalışan genç bir mühendisti. Çekoslovakya’nın dört bir yanında kitlesel eylemler patlak verdiğinde 1989 senesiydi. Aradan yalnızca birkaç hafta geçtiğinde Scneider sivil hükümetin bir parçasıydı ve hükümet sistemini baştan tasarlama görevi onlara verilmişti.
Schneider’a göre oyun yazarı Vaclav Havel’in başkan koltuğuna oturmasıyla sonuçlanan sürecin başarısı ancak ‘kısmi’ sayılabilirdi. Kendisi o dönem dışişleri başkan yardımcısı olarak görev yapmıştı ve şimdilerde Aspen Enstitüsü’nün Çek ayağının başında.
“Büyük işler başardık fakat tüm beklentilerimiz gerçekçi değildi” diyor. “Oluşan enerjiyi, topluma dönüştürmek için kullanamadık.”
İKİ ÜLKE AYRILDI
Devrimin üzerinden iki sene geçmişti ki siyasi süreç “kadife boşanma” ile sonuçlandı ve Çek Cumhuriyeti ile Slovakya’nın yolları ayrıldı.
Her halükarda "totaliter rejimin çöküşü" diye bahsedilen süreç ve “Avrupa’nın dönüşü” her sene coşkuyla kutlanıyor. İki ülkenin yaşamsal ve ekonomik göstergeleri halen Almanya’nın gerisinde olsa da, veriler demir perde ülkeleri arasında öncü rolde olduklarını gösteriyor.
LİBERAL DEMOKRASİ BİR HAREKETLİ HEDEF
Bu ülkelerde devrim ‘olumlu’ hislerle hatırlanıyor fakat Batı ülkelerinin aksine burada 1989 kimse için ‘tarihin sonu’ anlamına gelmiyordu. Prag’daki New York Üniversitesi rektörü Jiri Pehe, yaşanan süreci “Her iki ülke de liberal demokrasinin bir tür ‘hareketli hedef’ olduğunu gördü ve hazırlıksız yakalandı” diye açıklıyor.
Anketlere göre Slovakların yarısı, Çeklerin ise yüzde 40’ı “Acaba komünist yaşam daha mı iyiydi?” düşüncesine sahip. Bu hisler ‘geride bırakılan’ kesimler için bilhassa geçerli; yoksul, yaşlı, eğitim seviyesi düşük kesimler için.
MİLLİYETÇİ VE OTORİTER SÖYLEMLER
Kendini savunmasız hisseden seçmen ABD Başkanı Donald Trump’a oy veriyor ya da Brexit’ten yana tercih kullanıyor. Çek Cumhuriyeti’nde ise milliyetçi ve otoriter söylemlere sarılan Cumhurbaşkanı Milos Zeman’a ya da Başbakan Andrej Babis’e dönüyor. Bu esnada Smer Partisi Slovakya’da seçmenlere yıllardır ‘duymak istediklerini’ söylüyor.
Eğitim ve gelir seviyeleri yükseldikçe devrime dair ‘anılar’ da olumlu yönde değişiyor. Fakat en manidar olanı, gençlerin his ve düşünceleri. 1989 kuşağı arasında, gençlerin yeni bir dönüşüm başlatmasını dileyenler için iyi haber… Havel bir defasında şakayla karışık “Çekoslovakya’nın iki devrime ihtiyacı var; biri komünist karşıtı, diğeri komünizm sonrası kuşağa karşı” demişti.
Schenider ise daha 10 sene önce ikinci bir devrim beklediğini söylüyor. O esnada siyaseti yolsuzluk skandalları sarmıştı. Tabii aynı zamanda “geç olsun, güç olmasın” diyor. Şu sıralar üniversitelerin içi resmen fokurduyor.
MÜCADELEYE DÖNÜŞ
Geçen sene gazeteci Jan Kuciak’ın öldürülmesi Slovakya’da kitlesel eylemlere yol açtı. Fico iktidardan indirildi, yerine hak savunucusu Zuzana Caputova geçti.
16 Kasım günü Çekya’da binlerce insan sokağa çıktı ve Zeman-Babis iktidarını protesto etti. Eylemler öğrenciler tarafından kurulan sivil toplum kuruluşu “Demokrasi için bir Milyon An” tarafından organize edildi. Zeman ise 16 kasım kutlamalarına katılmayacağını duyurdu.
EŞİTLİKÇİ, ÇEVRECİ POLİTİKALAR
Dünyanın farklı noktalarında olduğu gibi Çekya ve Slovakya’da da gençler çevreci, eşitlikçi ve ayrımcılık karşıtı politikalar talep ediyorlar. 24 yaşındaki çevreci ve hayvan hakları savunucusu Zuzana Svedova, “Çek siyasi sistemi çevre politikası konusunda AB ülkelerinin gerisinde” diyor ve ekliyor: “Tabii Kadife Devrim olmasaydı bu kadarını talep edecek şansımız bile olmayabilirdi.”
FUTBOL TAKIMLARI ARASINDA GERİLİM
Etnik gruplar arasındaki etkileşim son 30 yılda büyük değişim gösterdi. Örneğin, Çek ve Slovak futbol takımları arasında Bulgaristan ve Ukrayna takımları arasındaki türden bir ‘yobazlık’ yok. Fakat halen çözüme muhtaç etnik sorunlar da var; Romanlar halen önemli bir konu.
Roman hakları savunucusu Michal Mizikar “Demokrasi Romanlar için özerklik ve azınlık hakları getirdi” diyor. “Fakat bununla beraber dışlanma, yoksulluk ve hatta yaşamsal tehditlerle karşılaştık” diye de ekliyor.
Kuşaklar arası ayrımı en iyi özetleyen detay, Zeman’ın kızının bile harekete geçmiş olması. Kızı, 70 yaşındaki babasının eşcinsel evliliğe karşı çıkmayı bırakmasını talep ediyor.
'YILDÖNÜMÜ İYİ BİR FIRSAT'
Bir Milyon An’ın 24 yaşındaki eşbaşkanı Benjamin Roll “Bu gibi sivil toplum programlarını formüle etmek için Kadife Devrim’in yıldönümü daima iyi bir fırsat” diyor. Roll gibi gençler, siyasete girme merakları olmadığını söylüyor. Yaşlı kuşak ise artık yetki devrinin zamanı geldiğini hissediyor.
Geçtiğimiz yıla kadar NATO askeri konseyinde görev yapan General Petr Pavel, başkan adayı olmayı düşündüğünü ilan etti. Fakat asıl umudunun Çekya’da sivil toplumun kendi Caputova’sını bulması olduğunu, emekli olmayı tercih edeceğini söylüyor.
Çeviren: Fatih Kıyman
Kaynak: Al Jazeera
