Kadıköy’ün apartmanları

Dilara ŞİMŞEK

İstanbul'da konut fiyatlarının en çok arttığı ilçe yüzde 95,3'le Kadıköy oldu. Sokakları, sahiliyle birlikte kendine has tarihi dokusu olan Kadıköy, 100 yıldan eski binalarıyla geçmişten günümüze köprü görevi görüyor. Ancak 1960lı, 70li hatta 80li yıllara tarihlenen apartmanlar kentsel dönüşüm ve benzer nedenlerden dolayı hızla tarihi dokusunu kaybediyor. Instagram’da Kadıköy Apartmanları hesabı, ilçenin tarihi dokusunu oluşturan apartmanlarını ve hikâyelerini kayıt altına alıp insanlara ulaştırmaya başladı.

Hesabın yöneticileri Bahçeşehir Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi’nde akademisyen Hande Tulum ve Efsun Ekenyazıcı ile ‘Kadıköy Apartmanları’nı, ilçenin kimliğini ve tarihi dokuda süregelen değişimleri konuştuk.

'Kadıköy Apartmanları' nedir?
Kadıköy Apartmanları bizim Instagram’da(@kadikoyapartmanlari) Kadıköy’deki mevcut ya da artık mevcut olmayan apartmanlar hakkında görseller, çeşitli bilgiler paylaştığımız hesabımızın adı.Bu hesabıaçmadan önce birlikte yaptığımız çeşitli akademik çalışmalar için Kadıköy’de, farklı bölgelerde, uzun süre araştırma yaptık. Kadıköy’deki doku, ağırlıklı olarak da konut dokusu, İstanbul’da yaşanan kentsel dönüşüm ve kimi benzer nedenlerden dolayı hızlı bir biçimde değişmekte. Örneğin, son 10 yıla kadar ayakta kalabilmeyi başarmış pek çok nitelikli 20’nci yüzyıl konutu, bu dönemde yıkıldı. Bu noktada bu yıkımların çoğunlukla apartmanları hedef aldığınısöyleyebiliriz.

Efsun Ekenyazıcı- Mimar/Akademisyen

1960lı, 70li hatta 80li yıllara tarihlenen sayısını bilemeyeceğimiz, kolay kolay da belirleyemeyeceğimiz kadar çok apartmanın Kadıköy’de yıkıldığını ve yerlerine hızla daha fazla katlı, yeni yönetmeliklere göre tasarlanan apartmanların inşa edildiğini görüyoruz. Biz bu yıkımları engelleyemiyoruz ancakbu dönemlerinin mimarlık ve yaşantılarının temsilcileri olan apartmanların bir şekilde mimarlık literatürüne kazandırılmaları gerektiğini düşünüyoruz. Bu nedenle, yapıları belgelemek istedik ve Kadıköy’de bölge bölge dolaşmaya, saha gezileri yapmaya başladık. Ciddi bir süre boyunca, elimizde haritalarla yürüdük, binlerce fotoğraf çektik. Çektiğimiz fotoğraflardaki apartmanları araştırdık bir yandan da. Kadıköy Belediyesi İmar Müdürlüğü Arşivi’nde de araştırmalarımızı derinleştirmek adına ciddi bir süre geçirdik. Elimizde oldukça fazla veri ve bilgi birikmeye başladı. Bunlarıakademik yayınlarda kullanmanın yanında sosyal medyada da paylaşmaya karar verdik çünkü bu sayede, bu yapıların daha fazla insana ulaşabileceğini düşündük. Tahmin edemediğimiz ise insanların apartmanlarla ilgili farklı bilgilerle de ilgilendikleri, onların da paylaşım yapmaya çok açık olduğu idi. Bunu farkedince hesabımız daha interaktif ve kolektif bir hal aldı ve artık Kadıköylülerle birlikte değerlendirdiğimiz bir platforma evrilmeye başladı Kadıköy Apartmanları.

Hande Tulum - Mimar/Akademisyen

ZENGİNLİĞİ KAYBEDİYORUZ

Kadıköy'ün yapısını, kimliğini araştırırken elde ettiğiniz bulgular nedir?
Kadıköy, kimlik bağlamında çok zengin bir bölge. Hatta, kendi içinde bile farklılaşan kimlik özellikleri var. Örneğin, Bağdat Caddesi üzerinde bulunan apartmanlara ve caddeye paralel sokaklardaki apartmanlarda ciddi bir farklılık var. Cadde’ye cephesi olan 1960 ve sonrasına tarihlenen apartmanlarda, mimarların, bu cadde cephesine, diğer cephelere göre çok daha özenli yaklaştıkları anlaşılıyor. Bu cadde cephelerinde malzeme, doku, form arayışları dikkat çekici iken çoğu zaman diğer cephelerde sadeve hatta ön cepheyle ilişki kurmayan bir tutum mevcut. Öte yandan, caddeye paralel sokaklarda ise 1930lardan 1970lere kadar gözlemlenebilecek sayfiye kültürüne dair izleri okuyabiliyoruz; az katlı, araziye yatayda yerleşmiş, geniş balkonlu ve geniş pencereli apartmanlar.

Ancak bu zenginliği gün geçtikçe önlenemez bir biçimde kaybediyoruz. Apartmanları belgelemeye başladığımızdan beri arşivimizdeki pek çok yapının yıkıldığını gördük. Bu yapılar ya da en azından bir kısmı, özgün değerleri gözetilerek korunabilirdi, yeniden kullanılabilirdi. Bu yüzden bu kimliği daha çok öğrenmek ve sonrasında da paylaşmak istiyoruz. Bu da elbette bizim dışımızda pek çok araştırmacının, Kadıköy sakininin, ilgililerin katkısı ve desteğiyle olabilecek.

Hesabınızı incelerken pek çok apartmanda Mimar Melih Koray imzasını adını sıklıkla gördüm. Bu isme ayrı bir parantez açmak isterim…
Yıllar önce Melih Koray ismine rastlamamız bizim için bir dönüm noktası oldu aslında. Kendisi ile ilgili yaptığımız araştırmada, oğlunun, Koray’ın arşivini sakladığını öğrendik. Bu arşivdeki yapı kayıt defteri, mimarın, Kadıköy’de yüzden fazla apartman yapısı olduğunu gösteriyordu. Bu denli üretken bir figüre ilişkin literatür taramasının sonucu ise beklenmedikti açıkçası çünkü kendisinin hakkında çok az sayıda çalışma mevcuttu. Oysa, Melih Koray, tasarımlarındaki deneyler, kompozisyonlar, malzeme, renk seçimleri gibi pek çok özellik bağlamında ele alınması gereken bir isim. Örneğin, Bağdat Caddesi’nde, Moda’da cepheleriyle dikkat çeken pek çok apartmanın, Koray’a ait olduğunu görebilirsiniz. Ancak bu yapıların önemli bir kısmı yıkıldı, diğerleri için yıkılma riski devam ediyor. Bu nedenle, belgelenmesi, araştırılması çok önemli bir isim. Dolayısıyla biz de araştırmamızda, kendisine de odaklanmaya çalıştık, çoğu zaman özenli detayları ile fark edilebilecek Koray mimarlığı konuşulsun istedik.

***

Dönüşüm yıkıcılığı keskin hissediliyor

Araştırma yaparken geçmişten bu yana gözlemlediğiniz değişiklik, farklılıklar nedir? Kent kimliği nasıl değişti?
Kadıköy için pek çok dönüşüm döneminden bahsetmek mümkün aslında. Kadıköy’deki durumu, kronolojik biçimde, barınma kültürü üzerinden düşünürsek, ahşap-kagir köşklerin/konakların yerini bahçe içindeki müstakil evlerin ya da az katlı kira evlerinin aldığını görüyoruz. Sonra, bu yapılar da yerini başlangıçta, az katlı apartman örneklerine ve daha yüksek apartmanlara bırakmış. Günümüzde ise, apartmanların dışında site ve rezidans örneklerini de görüyoruz.

Kısaca geçmişten günümüze, bölgedeki dönüşümlerin hızı ve şiddeti artmış. Özellikle kat yüksekliği bağlamında, insan ölçeğinden uzaklaşılmış. Bizce bu nedenle de, dönüşümün hızı ve yıkıcı etkisi artık insanlar için daha keskin bir biçimde hissediliyor. Elbette, yeni inşa edilen konutlardaki olanaklardan, teknolojik yeniliklerden memnun olanlar da var ancak bu konuya duyarlılık gösteren ve konut strateji ve alternatiflerinde, değerlendirme ve yorumlamalarda farklılık arayan kişiler de var.