Kamu kaynağı ölçüsüzce dağıtıldı: Doğrudan temin ve istisna alımlarında patlama

2024 yılına yönelik Kamu Alımları Raporu, “İktidar, kamu ihalelerini rant aktarma aracı olarak kullanılıyor” iddialarının haklılığını bir kez daha gözler önüne serdi. İktidarın kamu kaynaklarına yönelik tutumunun belgesi niteliğindeki rapora göre, ihale gerçekleştirilmeksizin kamu adına yapılan doğrudan temin alımlarında çarpıcı artış yaşandı.

2024 yılında ihale yoluyla kamuya, 1 trilyon 760 milyar 394 milyon 755 bin TL’lik alım yapıldı. Kamu adına yapılan ihale ile yapılan toplam 1,7 trilyon TL’lik harcamanın 1,2 trilyon TL’sini yapım işi kapsamındaki harcamalar oluşturdu. Kamu ihaleleri ile 2024’te 299 milyar 257 milyon TL’lik de danışmanlık hizmet alımı gerçekleştirildi. Kamu ihaleleri ile 2024 yılında yapılan 1,7 trilyon TL’lik harcama, 2023 yılındaki 1,3 trilyon TL’lik harcamaya göre yüzde 31 artış kaydetti.

DOĞRUDAN CEBE

Kamu alımlarına yönelik rapor, ihalesiz gerçekleştirilen alımlardaki çarpıcı artışı da açığa çıkardı. AKP iktidarlarında ölçüsüzce kullanılan doğrudan temin yoluyla 2024 yılında yapılan alımların tutarı, 2023 yılına oranla yüzde 189 arttı. 2023’te 86 milyar 591 milyon 275 bin TL olan doğrudan temin ile yapılan alımların tutarı, 2024 yılında 250 milyar 385 milyon 592 bin TL’ye fırladı.

Doğrudan teminle yapılan 250,3 milyar TL’lik alımın türlerine göre dağılımı şöyle sıralandı:

• Mal alımı: 117 milyar 564 milyon TL

• Hizmet alımı: 123 milyar 901 milyon TL

• Yapım işi: 8 milyar 14 milyon TL

BELEDİYELER LİSTE BAŞI

2024 yılında gerçekleştirilen kamu alımlarına yönelik raporda, doğrudan temin ile yapılan alımların kamu idarelerine göre dağılımı da paylaşıldı. Doğrudan temin ile en maliyetli alımları yapan bazı kamu idareleri, kayıtlara şöyle geçti:

• Belediyeler: 117 milyar 955 milyon TL

• KİT’ler: 15 milyar 29 milyon TL

• Hazine ve Maliye Bakanlığı: 13 milyar 498 milyon TL

• Sağlık Bakanlığı: 12 milyar 311 milyon TL

• YÖK: 11 milyar 721 milyon TL

SERMAYEYE İSTİSNA

Doğrudan teminle yapılan alımlardaki artışın yanı sıra 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’na tabi olmadan yapılan ihalelerin tutarında da çarpıcı artış kaydedildi. 2023 yılında 174 milyar 29 milyon 906 bin TL’lik alımı istisna kapsamında gerçekleştiren kamu, 2024 yılında ise istisna kapsamında toplam 436 milyar 192 milyon 75 bin TL’lik alıma imza attı. İstisna kapsamında yapılan alımlarda 2023-2024 döneminde yaşanan artış, yüzde 150 oldu.

Kamu adına yapılan istisna kapsamında 2024 yılında gerçekleştirilen alımların türlerine göre dağılımı, kamu alımları raporuna şöyle yansıdı:

• Mal alımı: 352 milyar 342 milyon TL

• Yapım işi: 42 milyar 613 milyon TL

• Hizmet alımı: 40 milyar 528 milyon TL

HALKIN PARASIYLA PAZARLIK

Kamu ihalelerinde rekabeti azalttığı ve “İhalelerden istenmeyeni eleme aracı olarak kullanıldığı” gerekçesiyle eleştirilen Pazarlık yönteminin ağırlığı da dikkati çekti. 2022 yılında yüzde 33, 2023 yılında yüzde 43 olan Pazarlık yöntemli ihalelerin bütün ihale türleri içindeki oranının 2024 yılında ise yüzde 44 olduğu belirtildi. 2024’te gerçekleştirilen 18 bin 328 bin Pazarlık yöntemli ihale kapsamında 770 milyar 832 milyon TL’lik kamu kaynağı kullanıldı. Pazarlık yöntemiyle yapılan 770,8 milyar TL’lik harcamanın 706,5 milyar TL’sinin yapım işi ihaleleri kapsamında gerçekleştirildiği öğrenildi.