Emperyalist müdahaleciliğin etnik, dinsel, mezhepsel fay hatlarını harekete geçirdiği Ortadoğu’da, bölgesel bir çatışmanın fitilini ateşleyebilecek yerlerin başında statüsü tartışmalı Kerkük geliyordu. Üç yıldır Irak Kürtlerinin elinde olan petrol zengini kent, siyasi dinamikleri, aktörleri, etnik-mezhepsel kombinasyonları ve kozmopolit yapısıyla Ortadoğu’nun küçük bir prototipiydi.

Kürtlerin bağımsızlık referandumunda sandığı kurmasının ardından bölgede var olan dengeler daha da kırılganlaşırken, sıcak bir çatışmanın çıkması küçük bir kıvılcıma bakıyordu. Ve korkulan gerçekleşti. Irak Ordusu ve Şii milis gücü Haşdi Şabi kente askeri bir harekât gerçekleştirdi.

Kerkük, bıçak sırtındaki Irak ve bölge için ciddi sonuçlar yaratabilir. Araplar ve Kürtler arasında uzun süreli bir savaşın başlangıcı olabilir. Bu da Ortadoğu’daki dengeleri bir kez daha sonuçları öngörülemeyecek şekilde altüst edebilir.

Bölgenin maruz bırakıldığı siyasi türbülans karşısında tarafların alacağı pozisyon krizin seyrini belirleyecek. Ancak çok faktörlü bir oyun sahasına dönüşen bölgede taşlar bir kez daha yerinden oynadı. Trump’ın İran ile nükleer anlaşmayı takmayacağını ilan etmesinin hemen ardından İsrail’in Suriye’yi vurması, Irak’ın da Kerkük’e girmesi bölgede tektonik bir takım kaymalara yol açabilir.

Neden önemli?

Irak’ın en zengin petrol yataklarından bir kısmı Kerkük’te. Büyük bir ekonomik gücü elinde tutan Kerkük, ülkedeki petrol üretiminin yaklaşık yüzde 40’ını sağlıyor. Günde 600 bin varil petrol üreten Irak Kürdistanı’nın petrol üretiminin 250 bin varili Kerkük vilayetindeki petrol arazilerinden gidiyor.

Arap, Türkmen, Kürt, Şii, Sünni ve Hıristiyan grupların yaşadığı Kerkük, farklı etnik yapısı nedeniyle Irak’ta statüsü tartışmalı kentler arasında yer alıyor. ABD işgali sonrası yazılan anayasa Kerkük’ün statüsüne ilişkin kararın 2007 yılında yapılacak bir referandumla alınmasını öngörüyordu. Ancak bu referandum 10 yıldır düzenlenmedi. 41 sandalyeli yerel mecliste şu an 24 koltuk KDP ve KYB’li üyelerinin elinde. Kerkük, 2014 yılında Peşmerge birlikleri tarafından IŞİD’in elinden geri alındığından bu yana IKBY’nin kontrolünde. Kerkük’ün statüsü Bağdat yönetimi ile IKBY arasında önemli bir ihtilaf konusu.

Aktörler ne istiyor?

Irak: Referandumu savaş sebebi sayan Bağdat, Kerkük’ün kendilerine teslim edilmesini istiyor. Erbil merkezli özerk yönetimin Kerkük’ü de referanduma dahil etmesine şiddetle karşı çıkmıştı. Başbakan İbadi, ordu güçlerinin Kerkük çevresinde harekete geçmesinin federal otoriteyi sağlamak ve ulusal kaynakların korunması adına anayasal görevi yerine getirerek, federal otoriteyi sağlamak olarak açıkladı.

İran: Bağdat üzerinde büyük bir nüfuza sahip olan Tahran, referanduma karşı çıktığı gibi Kerkük sorununda da Irak’tan yana. Kerkük’ de kapsayan olası bir Kürt devletine kesinkes karşı. Operasyona Şii milis gücü Haşdi Şabi ve Irak ordusu üzerinden fiili destek sunuyor. Devrim Muhafızları Komutanı Kasım Süleymani günlerdir Süleymaniye ve Kerkük’teydi. Süleymani’nin Haşdi Şabi’ye danışman olarak atandığı gün Kerkük’te operasyonun başlaması, İran’ın krizdeki rolünü ortaya koyuyor.

Türkiye: Mezhepçi politikalarla Irak’taki istikrarsızlıkta önemli rol oynayan Ankara’da temel beklenti Kerkük’ün Kürt yönetiminden alınıp Bağdat’ın denetimine verilmesi. Kürt oluşumuna mutlak suretle karşı çıkılırken, Irak’ın toprak bütünlüğüne vurgu yapılıyor.

IKBY: Kürt yönetimi Kerkük’ün kendilerine ait olduğunu söyleyerek, kentin kontrolünü Bağdat merkezi hükümetine vermek istemiyor. Bu nedenle Erbil “Irak güçleri Kürtlere karşı savaş başlattı” derken, HPG, Kerkük’te “halkı korumak için savunma hattı oluşturmaya başladığını” duyurdu.

ABD: Son derece temkinli itidal çağrısı yaptı. Gelişmeleri kaygıyla izlediğini belirtti ve taraflara diyalog çağrısı yaptı. Çatışmadan duyulan endişe ve IŞİD’le mücadele söylemi üzerinden tarafları kendi karşısına almayacak mesajlar verdi. Irak Ordusu ve Peşmerge’ye duyulan ihtiyaç ABD’ye radikal adımlar atmasını önlüyor.

Rusya: Toprak bütünlüğü vurgusu yaparak, çatışmaların sonlandırılmasını istedi. Kremlin Sözcüsü Peskov, Irak ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi arasındaki tüm sorunların barışçı yollardan çözülmesi ve Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması gerektiğini söyledi.

Bölgesel bir savaşın fitili ateşlenir mi?

Ortadoğu’da her bir krizin, sorunun ve de anlaşmazlığın her an bir bölgesel savaşa evrilmesi ihtimali her zaman var. Bu Kerkük gibi tartışmalı bir kent de olabilir, İdlib, Deyrzor gibi başka bölgeler de. Kerkük’ün ardından benzer bir operasyon hamlesinin diğer tartışmalı bölgelere yayılıp halkları birbirine düşürmesi şimdilik uzak bir ihtimal olsa da yok değil. Ancak görünen o ki çatışmaların Irak ve bölgenin diğer alanlarına sıçramasına şimdilik küresel ve bölgesel aktörler izin vermeyecek. ABD, Rusya gibi aktörlerin beyanları bu yönde olurken, Türkiye ve İran gibi bölgesel ülkeler de çatışmaların daha fazla genişlememesinden yana.