Keskin nişancılar
En çok rastlanan şarlatanlıklardan birisi “Mümkün olduğu kadar fazla sayıda rastgele tarihler için tahminde bulun, tutan olursa ortamlarda muhteşem astrolog diye gezerim” davranışı. Yıllardır benzerlerini görüyoruz.
Tolga Mırmırık - @mirmirik
Daha önceki yazılarda sosyal medya üzerinden yayılan yalanların Covid salgını savaşımızda ve aşı karşıtı görüşlere karşı direnişimizde ne kadar önemli olduğunu vurgulamaya çalışmıştım. Vicdanlı insanlarımızın kaldıramayacağı benzer yöntemlerle yayılan yalanların kötülükleri 6 Şubat 2023’te başımıza gelen ve çok büyük bir coğrafyayı etkileyen büyük felaketimiz sonrası yeniden öne çıktı ne yazık ki.
Hepimiz çok üzgünüz, elimizden geleni de yapmaya çalışıyoruz, hükümetin yapamadıklarını gerçekleştirmeye çalışıp, o eksiklikleri vicdanlı olanlar olarak gidermeye çalışıyoruz. Bunlar yanında bir de sosyal medya ortamlarında yayılan bilim dışı ve yalan haberler ile savaşımız var ne yazık ki.
İlk günden bu yana her şeyin iyi gittiğine dair haberler uyduran propaganda aygıtları olan “troll ordularının” sosyal medyada harekete geçmesi de uzun sürmedi. Hemen iş başı yaptırıldı. Troll ordularının görevi gereği yalan haberler ile sosyal medyayı mesajlara boğması normal ve çok rahatsızlık verseler de onlar maaşları kesildiğinde çok daha rahat gündem dışına çıkacak seviyedeler. Asıl endişelenmemiz gereken konunun, bilim dışı saçmalıklara inanan gerçek insanların yaydıkları olduğunu göz önünde bulundurmamızda fayda var.
Depremi Önceden Bilenler
Büyük deprem felaketinden sonra sosyal medya ve mesajlaşma uygulamalarındaki gruplar astrologların ve benzer şarlatanların “depremi şu kadar gün / hafta öncesinden bildim” gibi zırvalıklarıyla doldu. Yıllardır skeptisizm/eleştirel düşünce ve bilim okur yazarlığını arttırmak için uğraş veren, sahte iddialarla savaşan Yalansavar ekibinden sevgili dostum Serdar Başeğmez, sosyal medyada bu “deprem tahmin eden astrolog” şarlatanlıklarının bir örneğinin peşine düşmüş. İlgili şarlatan, deprem olduktan on iki gün sonra sosyal medyada yazdığı mesajında bir videomda “5 Şubat dolunayı civarı deprem riskine dikkat çekmiştim” mesajı yazarak, “astrolojinin öngörme kabiliyetine dikkat çekmek” istediği için bunu yazdığını belirtmiş. Serdar, aynı kişinin daha önceki “öngörülerinin” peşine düşmüş. Bulduğu da şarlatanın, 2022 yılı için “2 Mart, 5 Nisan, 30 Nisan, 16 Mayıs, 27 Mayıs, 12 Ağustos, 27 Ağustos, 25 Ekim, 8 Kasım” tarihlerinde deprem olacağı, aynı yıl için ayrıca “28 Şubat, 2-5 Mart, 17-19 Mart, 17-21 Nisan, 25-27 Nisan, 30 Nisan, 10 Eylül, 8 Aralık” tarihlerinde sel olacağı öngörülerinde bulunduğu. Elbette birisi bile tutmuş değil.
En çok rastlanan şarlatanlıklardan birisi “mümkün olduğu kadar fazla sayıda rastgele tarihler için tahminde bulun, tutan olursa ortamlarda muhteşem astrolog diye gezerim” davranışı. Yıllardır birçok benzer taktiği Teksaslı keskin nişancı örneğinde görüyoruz. Bir büyük tahtaya onlarca defa ateş edip, sonradan en yoğun tutturduğu bölgeye hedef çemberi çizmesi ve sonra da ne kadar keskin nişancı olduğunun haberini etrafa yaymasını temsil etmekte. Her gün sosyal medyada “yarın çok büyük bir deprem olacak” yazan ve ertesi gün deprem olmazsa o yazıyı silen birisini düşünün. İstatiksel olarak bir gün mutlaka o da haklı çıkacak.
Veriler Ne Diyor?
Eldeki geçmiş deprem verilerine baktığımızda bu tahmin edilebilirlik için güvenebileceğimiz tek yerin bilim olduğu çok açık. Bilim insanlarının çok net ortaya koyduğu durum, her yıl tüm dünyada 7.0 şiddetindeki deprem sayısı yaklaşık 20, 8.0 şiddetindeki ve daha yüksek şiddette deprem yıllık ortalaması da 1 adet. Bu ortalamalar, ilgili kayıtlar tutulmaya başladığından bu yana pek değişmemiş durumda. Yine her yıl 4.0 şiddetinde 10,000 kadar deprem oluyor tüm dünyada(1).
Verilere dayalı tahminlemeler için bilimsel yöntemler kullanan işinin uzmanı jeolog ve deprem uzmanlarının herkesi uzun yıllardır uyardığı, bu konuda deyim yerindeyse çırpındıkları gerçeği göz önündeyken önlem almak için siyasi erke baskı yapmaktansa, bu tür Teksaslı keskin nişancıların, milyon kilometre uzaklıktaki taş ya da gaz kütlelerinin konumlarının bu depremleri bildirdiğine inanmak, bu tür şarlatanlara prim vermek bir tercih ve akıl tutulması dışında kolaycılığa kaçış olarak da görülebilir. Ne de olsa konunun bilim tarafı sorumluluğu bize, astroloji tarafı ise sorumluluğu bir taş parçasına atıyor.
Hepimizin başı sağolsun. Ne kadar olabilirse, iyi haftalar.
(1): IRIS, Seismological Facility for the Advancement of Geoscience, “Education and Outreach Series, No 3”