Köklerinden koparılmış Edirneli Yahudilerin romanı

Oktay EVSEN

Hakan Özaydınlık›ın "D’anderne Sarı Veda" romanı Trakya’nın tek yayınevi olma özelliği de taşıyan Ceren Yayıncılık’tan yayımlandı. Roman bir Edirne hikâyesi…1934 Trakya Olayları nedeniyle köklerinden koparılmış Edirneli Yahudilerin romanı.

Hakan Özaydınlık’ın ilk romanı ‘Stratonikea, Ölümsüz Kentin Hikâyesi’ de 1950’li yıllarda Stratonikea antik kenti üzerinde kurulan Eskihisar köyüne atanan bir Köy Enstitülü öğretmenin bakışıyla antik kentin kadim tarihine kurmaca bir dil ile ışık tutuyordu. Yazar, ikinci romanı “D’anderne Sarı Veda” da Cumhuriyet tarihinin tozlu raflarında unutulmaya terk edilmiş ya da unutturulmaya çalışılan başka bir konuyu ele almış: ‘Trakya Olayları’.

Hitler Almanya’sının ‘Kristal Gece’sinden önce Trakya’da yaşayan Yahudilere yapılan baskı ve saldırılar tarihte ‘Trakya Olayları’ olarak tanımlanıyor. 25 binden fazla Yahudi yurttaşın Edirne’yi terk etmesiyle sonuçlanan olaylar, Cumhuriyet tarihinin kara sayfalarından biri. Osmanlı’nın kucak açtığı Sefarad Yahudileri, bu kez de yüz yıllardır yaşadıkları topraklardan ayrılmak zorunda kalıyorlar.

Yıllar 1934’ü gösterdiğinde ulus devlet olma yolunda adımlar atmaya çalışan genç Cumhuriyet’in yöneticileri yaklaşan İkinci Dünya Savaşı tehlikesini bahane ederek sınırlarda yaşayan gayrimüslimlerin sayısını azaltmak için ‘İskan Kanunu’nu yürürlüğe koyuyor. Fakat bunun öncesinde Alman Nazizminin etkisindeki bir grup muharrir basın yoluyla ‘Yahudi aleyhtarı’ yazılarla halkı yönlendiriyor. Önce ‘Türkçe Konuş Vatandaş’ sloganıyla Yahudileri hedef gösteren bu propagandalar, sonrasında ‘Bunlardan alışveriş yapmayın’ noktasına kadar uzanıyor. Yahudi vatandaşların ağılıkta yaşadığı Edirne, Kırklareli, Çanakkale gibi birçok ilde Yahudi aleyhtarı gösteriler günden güne artıyor. Aynı dönemde Yahudi aleyhtarlığını şiddetli yazılarla dile getiren Hüseyin Nihal Atsız’ın Edirne Erkek Lisesi’nde öğretmen olduğunun da altını çizmekte fayda var.

D’ANDERNE SARI VEDA, Bir Edirne Hikâyesi, Hakan Özaydınlık, Ceren Yayıncılık, 2022

Aynı yıllarda çıkarılan İskan Kanunu ile birlikte Trakya Umum Müfettişliği devreye sokuluyor ve Trakya’nın yönetimi tek bir valinin idaresine bırakılıyor. Artan baskılar karşısında Umum Müfettişiğini uyaran Yahudi yurttaşlar bu uyarılarına karşılık ‘münferit olaylar’ karşılığını alınca Ankara’ya durum bildirmek için harekete geçiyorlar, çabaları karşılık bulmuyor. Bu durumdan aldıkları cesaretle baskıları daha da yoğunlaştıran bazı kesimler Haziran 1934’te Çanakkale, Kırklareli ve Edirne’de Yahudilerin ev ve iş yerlerine toplu saldırı ve yağma hareketlerine girişiyorlar. Olaylar, hükümetin duruma el koymasıyla bastırılıyor fakat bu süreç içerisinde mülksüzleştirilen binlerce Yahudi yaşadıkları yerleri terk ederek İstanbul’a kaçmakta buluyorlar çareyi.

İstanbul’da yaşanan 6-7 Eylül olayları ya da Ermeni tehciri çok sayıda roman ya da filme konu olmasına rağmen bu olaylardan çok daha büyük bir nüfus değişimine yol açan Trakya Olayları yıllar içinde her nedense çok fazla üzerinde konuşulan, yazılan, çizilen olaylar arasına girmiyor.

Hakan Özaydınlık, “Edirneli bir yazar olarak bu yüzleşmeyi yapmak bana düşerdi” diyor.

“Bugün, dünya türlü göç ve mülksüzleştirme hareketleri ile kıvranırken geçmişten alacak çok ders var. Bu topraklarda barış içinde yaşayacaksak tarihimiz ile yüzleşmeliyiz” diyen yazar, ‘D’anderne Sarı Veda’ yı kaleme alırken bu duygularla yola çıktığının altını çiziyor.

Öncelikle “D’anderne” tanımlamasının Sefarad Yahudilerin kullandıkları Ladino dilinde ‘Edirne’ anlamına geldiğini söylemek gerekir. Romanda, 1934 Trakya Olaylarını kurmaca bir hikâye ile ele alan yazar, 2000’li yıllardan o yıllara uzanan bir anlatım dili kullanıyor.

“D’anderne Sarı Veda” sadece Trakya Olaylarını konu edinen bir belgesel roman değil elbette. Okuyucular roman sona erdiğinde, 1934’lerden günümüze uzanan bir aşkın hüzünlü hikâyesini de kafalarında yaşatmaya devam ediyorlar.