Kooperatif Dayanışma Cumhuriyeti

JESSICA GORDON NEMBHARD

Kooperatifler, işçiler veya o hizmeti kullanan halkın sahip olduğu şirketlerdir. Üyelerinin sahip olduğu bu şirketler özel bir amaca yönelik kurulur: ekonomik veya toplumsal bir ihtiyacın tatmini, piyasaların yeterince temin edemediği kaliteli bir mal veya hizmetin uygun fiyatlarla sağlanması veya ihtiyaç duyulan bir üretimle meşgul olan bir ekonomik yapının yaratılması veya daha adil dağıtımın gerçekleştirilmesi. Kooperatifler çok küçük ölçekten büyük şirketlere uzanan bir yelpazede ortak mülkiyete dayalı ve demokratik bir kontrole tabi girişimlerdir. Bir kooperatif işletmesi kendi işini kendi yapma, kendi sorumluluğunu taşıma, demokrasi, eşitlik, hakkaniyet, dayanışma yanında hesap verilebilirlik ve şeffaflık gibi değerler üzerine kurulur. Demokratik bir şekilde Uluslararası Kooperatif Birliği tarafından belirlenen açık üyelik, her üyenin yatırım miktarına bakılmaksızın eşit oy hakkı (“bir kişi bir oy”), sürekli eğitim ve yerelin taleplerine duyarlılık ilkeleri çerçevesinde yönetilmelidir. Kooperatifler üye-sahipler arasındaki ilişkiler ve kooperatifin amacına göre üç temel sınıfa ayrılabilirler: tüketici, üretici veya çalışanların sahip olduğu formlar (veya üçünün farklı kombinasyonları).

Temel amaçlar
Kooperatif dayanışma cumhuriyetinin temel amaçları; herkes için sürdürülebilir ekonomik refah yaratmak; yoksulluğu, milyarderleri, ekonomik eşitsizliği, ırkçılığı, cinsiyetçiliği ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak; ekonomik faaliyetler, sermaye ve kolektif refah üzerindeki yerel demokratik kontrolü artırmak. Amaç aşağıdaki ilkelere dayalı kooperatif dayanışma ekonomisini kurmaktır:
• ekonomik demokrasi;
• insani, toplumsal ve ekonomik değerler;
• adil, sömürüye dayanmayan ilişkiler;
• demokratik katılım;
• çeşitlilik;
• hakkaniyet;
• ekolojik sürdürülebilirlik;
• çalışma onuru;
• görünmez üretkenliğin görünür hale getirilmesi (özellikle çocuk yetiştirme, yaşlıların bakımı ve ev düzeni);
• sermaye üzerinde demokratik kontrol;
• varlıkların mülkiyetinin, refah birikiminin, varlıkların ve refahın dağılımının kolektif hale getirilmesi.
• Soru ve cevaplarla kooperatif cumhuriyeti

Ekonomi
• Üretim araçlarının mülkiyeti nasıl olacak? Mülkiyet farklı ölçeklerde değişecek mi? Sektöre göre mülkiyet yapısı farklılaşacak mı (bankacılık, imalat, sağlık)?
Dayanışma ekonomisinde uygun olduğu müddetçe piyasa yerine trampa usulü devam etmelidir. Yereldekilerin hem mülkiyette hem de karar vermede etkin olduğu girişimler tercih edilmelidir. Bankalar ve elektrik, su, gaz gibi kamusal hizmetler dışında ulusal mülkiyet egemen olmamalıdır.

• Kamusal ve özel yatırım kararları nasıl alınmalıdır?
Yatırım modeli yerelde ikamet edenlerin ve yerelde oluşturulan grupların kolektif ve işbirliği içerisinde yatırım kararını verdiği bir yapıda olmalıdır. Kamu bankaları ve kredi birlikleri aracılık etmelidir. Refahı yaratanların ve ona ihtiyaç duyanların uzlaşma temelindeki kararları sonucu sermaye demokratikleşmiş olacaktır.

• Özel karın ve kâr beklentisinin rolü ne olacaktır? Ekonomik artık değere kim sahip olacak ve kontrol edecektir?
İhtiyaçlara dayanan ve kamu çıkarını gözeten bir şekilde ekonomik faaliyetlerin sürdüğü, kararların alındığı, temelde kar amaçlanmayan bir sistemdir. Kâr yerine artı değerin kullanılması, yaşayan bir işletmenin artık değer yaratacağını ancak ekonomik faaliyetin temel amacının karlılık olmadığını vurgular.

• Modelinizde planlamanın rolü nedir?
Sektörlere göre ve coğrafi temelde seçilmiş temsilcilerin bölgesel ve ulusal toplantıları ile yerel, bölgesel ve ulusal düzeylerde demokratik planlama süreçleri işleyecektir.

• Uluslararası ekonomi ve ekonomik entegrasyon konuları nasıl ele alınacaktır?
Adil ticarete dayalı değerler ve politikalar egemen olacaktır. Diğer bir amaç, çok uluslu şirketlerin ortadan kaldırılması ve kooperatiflerin ve dayanışma girişimlerinin ulusal ve uluslararası federasyonlarının devreye girmesidir.

• Ekonomik rekabet ve işbirliği nasıl dengelenecektir?
Bu rekabetin yaygın algılanışına paralel, rekabetçi bir sistem değildir. Bu dayanışma, sömürünün ortadan kalkması, işbirliği ve baskıların yok edilmesine dayalı bir sistemdir. Bu sistemde meslektaşlar, aynı işyerindeki işçiler, sektörler arasında sağlıklı bir rekabet ortaya çıkacak, herkesin elinden gelenin en iyisini yapması teşvik edilecek ve toplumun sorunlarını çözmek temel alınacaktır.

Toplum
• Gelir ve servet eşitsizliği gelecekte nasıl şekillenecek?
Yaşanabilir ücret, ortak mülkiyet, ücret dayanışması ve baskıya karşı uygulamalar ile yoksulluk ve eşitsizlik ortadan kalkacaktır.

• Çocukların ve ailelerin korunması ve esenliği için özel uygulamalar olacak mıdır? Irksal, etnik ve dini kimliğe ilişkin adalet adımları atılacak mıdır?

Aile ve çocuk sorunları “sosyal kooperatifler” tarafından ele alınacaktır. Irkçı ve cinsiyetçi bir toplumda ekonomik demokrasi mümkün olmaz. Bu nedenle baskı, ayrımcılık ve hiyerarşiye karşı mücadele edilecektir.

• Toplumsal cinsiyet konuları nasıl ele alınacaktır?

Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, patriyarka, cinsiyetçilik ve bazı cinsel yönelimlere ayrıcalık tanınması bu modelin ortadan kaldırmayı amaçladığı baskı biçimleridir. Bu baskı ve ayrımcılık biçimlerini karşımıza almadan, ekonomik demokrasiyi gerçekleştiremeyiz.

• “Boş zaman” etkinlikleri nasıl düzenlenecektir?

Çalışma temposu yaşlı ve çocuk bakımına, gönüllü etkinliklere ve sürekli öğrenmeye yeterince zaman ayırabilecek şekilde düzenlenecektir.

Politika
• Bu model politik ve kurumsal iktidar sorunlarına nasıl yaklaşıyor?
İktidar tabandaki yerel yurttaşların elinde olacaktır, hakkaniyet anlayışı marjinallerin sesinin çıkmasını ve gücünün bulunmasını garanti altına almayı gerektirir. Ekonomik demokrasi bu modelin temelidir ve demokratik ekonomik katılım olmazsa olmazdır.

• Modeliniz ölçek konusunu nasıl ele alıyor?

Adem-i merkeziyetçilik önemlidir ve desteklenmelidir. Fakat bu süreç, demokratik taban planlaması ve federasyonlarla işbirliği halinde sürdürülmelidir. Büyük, doğal olduğu yerler dışında kutsanmamalıdır. Birbiri ile işbirliği halinde, bağlantılı küçük yerel sistemlere odaklanılmalıdır.

• Başarılı olmak yolunda nasıl bir politik yaklaşım içkindir?

Bu model için saf demokrasi ve uzlaşma arayışı gereklidir. Bu da ekonomik demokrasi ve yerel adaletten geçer.

• Temsili hükümetin eleştirisi ve doğrudan, “güçlü” ve müzakereci demokrasi arayışı çerçevesinde modeliniz nereye oturuyor?

Bu modelde demokrasi ekonomik alanda başlayacak. Ekonomik demokrasi olmadan politik demokrasiyi başaramayız. Tabanda oluşacak demokratik yönetişim, ekonomik katılım mekanizmaları; hiyerarşik olmayan ve sömürüye dayanmayan ilişkiler diğer düzeylere doğru sıçrayacaktır.

Kaynak: Building a Cooperative Solidarity Commonwealth, The Next System Project org'dan
(Nisan 2016) özetlenmiştir.