Koronavirüs ve ‘şaibeli’ sayılar
Sayılar hızla artmaya devam etse de Çin, İtalya ve İspanya’dan gelen yavaşlama haberleri tünelin sonunda ışığın belirmeye başladığını gösteriyor. Çin Vuhan’da hayatı yavaş yavaş normale döndürmeye çalışıyor. İtalya ve İspanya’da ölüm sayıları azalmaya başladı.
Çin dışındaki ülkeler için virüsün İtalya’daki seyrinin örnek oluşturduğunu ve benzer bir gelişimin hemen her yerde görüldüğünü biliyoruz. Yaptığımız analizler ve tahminler bunu doğruluyor. Bu seyri etkileyen birçok faktör var. Ancak sosyal mesafe, self izolasyon ve sokağa çıkma yasağı gibi etkili tedbirleri almada geç kalan ülkelerde sayıların daha hızlı arttığı ve daha yüksek seviyelere ulaştığını da görebiliyoruz.
Bu hafta itibariyle Çin’de görülen seyrin de başka ülkelerde takip edileceğine dair bir beklenti oluşuyor. İspanya ve İtalya’da zirveye ulaşıldığı, bundan sonra yatay bir gelişme izleneceğini umuyoruz. Bu toplam vaka ve ölüm sayılarının bir süre daha düşük hızlarda artacak demek.
Burada bir parantez açıp geçen haftaki ‘Çin’de gerçek sayıları açıklamıyorlar’ iddiasına değinmek istiyorum. Çin takdir edersiniz şeffaflık abidesi değil. Pek çok başka ülke de değil. Ancak bu konuda gerçeğe yakın bir raporlamanın yapıldığını teslim etmek gerek.
Kovid-19’in yayılımı ve Çin’deki göçmenler ve Çin dışındaki Çinli göçmen nüfuslar üzerinden yaptığımız analizlerde, Özgürlük/Açıklık Endeksi skorlarını da modellere dahil ettik. Buradaki kaygımız otoriter ve otoriter eğilimli ülkelerde gerçek sayıların altında raporlama yapılmış olabileceği idi. Ancak sonuçlar öyle çıkmadı. Özgürlük endeksi ile vaka sayıları ve ölüm sayıları arasında anlamlı istatistiki bir ilişki bulamadık. Bir başka ifade ile Çin gerçekleri saklıyorsa herkes onun kadar saklıyor.
Zaten Çin’le ilgili iddianın kaynağına bakarsak durum biraz daha netleşir. Haberi geçen Amerikan muhafazakar yayın organı Bloomberg. Haberin aslında kullandıkları ifade şu: “İki CIA memuru ile görüştük. İsimlerinin açıklanmasını istemeyen memurlar, geçen hafta Beyaz Saray’a gönderilen raporun gizli olduğunu ve detaylarını paylaşamayacaklarını söylediler. Ancak kabaca raporun Çin’in kamuoyuna yaptığı açıklamalarda vaka ve ölüm sayılarını düşük gösterdiğini söylediler.”
Özetle ismini açıklamayan iki CIA ajanı, içeriğini paylaşmayacakları gizli bir rapor olduğunu ve buna göre Çin’de açıklanan sayılar gerçek değilmiş! Artık yerseniz. Bloomberg haberine mal bulmuş mağribi gibi atlayanlara selam olsun.
Virüsün gelişimi ile ilgili ve tedbirlerle ilgili bilimsel veriler bize Çin’deki seyrin de ABD gibi tedbir almaya 3 ay sonra başlayan ülkelerdeki seyrin de beklentiler çerçevesinde olduğunu gösteriyor.
İspanya ve İtalya’daki ölüm sayıları üzerinden Economist dergisi için yapılan bir demografik analize göre, Kovid-19 bağlantılı ölüm sayılarının rapor edilenin iki katı olabileceği ileri sürüldü. Bazı bölgelerdeki vefat sayılarında görülen aşırı artış bunu destekliyor. Ancak pek çok ülke için bunu test etmemiz nüfus kayıtlarının tam olarak açıklanmasından sonra mümkün olacak.
Yine de bu tablodan çıkaracağımız tek şey umut. Yani Çin’de olduğu gibi seyrederse yaklaşık 3 ayın sonunda hemen her yerde hayatı normale döndürmek mümkün olabilir.
Ancak bu ‘normal’ geçici bir normal olacak. Çünkü şu ana kadar ki bütün tedbirler salgından etkilenen insan sayısının mümkün olan en düşük seviyelerde zirve yapmasını sağlamak içindi. Yani uzun süre bu virüsle başbaşayız. Beklentiler önümüzdeki aylarda yavaşlayacak vaka sayılarının sonbaharda yeniden yükselmesi.
Uzun lafın kısası bahar ve yaz umudumuz geçen haftaya göre daha yüksek.