Google Play Store
App Store

Türkiye’de yetersiz kreş hizmetleri, kadınların iş gücünden kopmasına yol açıyor. Uzmanlar, kreşlerin kadınların işgücü piyasasına bağlılığını arttırmak için önemli bir tamamlayıcı olduğunun altını çiziyor.

Kreşe engel, kadına yük
Fotoğraf: Evrensel

İlayda SORKU

Kreşlerin yaygınlaştırılması ve herkes için erişilebilir hale getirilmesi, hem çocuk hakkı için hem de kadınların ekonomik eşitlik mücadelesi için kritik bir öneme sahip. Ancak Türkiye’de kadınlar, bakım emeği yükü nedeniyle ekonomik ve sosyal hayattan kopmaya devam ediyor. Devlet destekli kreş ve bakım hizmetlerinin yetersizliği, özellikle düşük gelirli ailelerde kadınları tamamen iş hayatından koparıyor.

Çocuk sahibi olduktan sonra iş hayatından kopmak zorunda kalan kadınların büyük bir kısmı, bir daha işgücüne dönemiyor. Bu durum, kadınların sadece gelirlerini değil, emeklilik haklarını ve sosyal güvencelerini de kaybetmelerine yol açıyor.

AKP, kadın istihdamını artırmak gibi bir hedef belirlediğini iddia etse de kadınların karşı karşıya olduğu bakım yükünü hafifletecek somut adımlar atılmadı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından açılan kreşler, özellikle düşük gelirli ailelerin çocuklarına uygun fiyatlarla eğitim imkanı sunduğu için önemli bir sosyal hizmet sağlıyordu. Ancak son dönemde iktidarı İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin açtığı uygun fiyata 3-6 yaş arası çocuklara eğitim veren kreşleri hedef aldı.

Belediyenin kreş açma yetkisinin olmadığı iddiasıyla kreşlere yazı gönderen Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, yeni yerlerin açılmasının engellenmesini ve mevcutlar için de bildirim yapılmasını istedi. Hedef tahtasına oturtulan kreşler kapatılma tehdidi ile karşı karşıya. Belediye kreşlerini kapatarak halkı tarikat ve cemaat yurtlarına mecbur bırakmak isteyenler aynı zamanda kadını, iş yaşamından ve sosyal hayattan koparmayı da hedefliyor.

OECD ülkeleri arasında en düşük kreşleşme oranlarından birine sahip olan Türkiye’de, yine OECD verilerine göre kadın istihdamı yüzde 30-35 bandına sıkışmış durumda. Bu oran, son 20 yılda kayda değer bir artış göstermedi.

KADINLAR NEDEN İŞGÜCÜNDEN KOPUYOR?

Kaliteli bir erken çocukluk dönemi gelişim, bakım, okul öncesi eğitim hizmetinden öncelikle çocuğun ve ardından ebeveynlerin faydalandığını vurgulayan İstanbul Teknik Üniversitesi’nden Prof. İpek İlkkaracan, “Bu hizmetler, kadınların işgücü piyasasında kalmasını sağlamak açısından önemli. TÜİK verilerine göre, bekar kadınlar oldukça yüksek oranlarda işgücüne katılıyorlar aslında. Ancak Türkiye'deki temel sorun, kadınların işgücü piyasasına girdikten sonra kalabilmesi. Erkekler işgücüne girdikten sonra kıdem, deneyim ve kazançlarını artırarak emekliliğe kadar devam ederken, kadınlar evlilik, hamilelik ve çocuk doğumu ile işgücü piyasasından çıkıyor. Bunun nedeni sosyal normlar değil, geleneksel görüşler değil. Bunun nedeni ortada tam zamanlı bakım gerektiren küçük bir bebek var ve o bebeğe birisinin bakması gerekiyor. Bakım meselesini tam zamanlı olarak üstlenen de kadın oluyor. Ayrıca üniversite altı eğitimli kadınlarda enformel istihdam oranları daha yüksek, bu da annelik izni gibi haklardan yararlanamamalarına neden oluyor” dedi.

Kreş hizmetlerine erişimi desteklemenin çift kazananlı hane yapısını desteklemek için çok önemli olduğunun altını çizen İlkkaracan, “Kadınların işgücü piyasasına bağlılığını arttırmak için çok önemli bir tamamlayıcı. Bu alanda çok ciddi bir boşluk olduğu için de Türkiye'de kadın işgücüne katılım oranı yüzde 30-35 bandının bir türlü üstüne çıkamıyor. Kreşler hem çocuklara ve gelecekte işgücünün verimliliğine yatırım hem de toplumun istihdam oranını yükseltmek ve bu anlamda verimliliği arttırmak, kadın istihdamının olması gereken seviyelere gelerek bunun üzerinden ekonomik büyümeyi, kapsayıcı büyümeyi ve üretkenliği arttırmayı sağlamak açısından çok çok önemli” diye konuştu.

İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN 3 KATI İSTİHDAM

İlkkaracan, son dönemdeki araştırmalarının bakım hizmetlerine yapılacak yatırımların yalnızca kadın istihdamını artırmak ve çocuklar arasındaki eşitsizlikleri azaltmakla kalmayıp, makroekonomik düzeyde de çok önemli katkılar sağladığını ortaya koyduğunu belirtti. Bakım hizmetleri sektörlerinin emek yoğun sektörler olduğuna dikkat çeken İlkkaracan, şu ifadeleri kullandı: “Yatırılan her 1 milyon ya da 100 milyon lira, kamu bütçesinin başka bir sektöre yatırılmasına kıyasla çok daha fazla iş yaratıyor. Örneğin, erken çocukluk dönemi bakım ve okul öncesi eğitime yapılan yatırımlar, inşaat sektörüne kıyasla neredeyse 3 kat daha fazla istihdam sağlıyor. Türkiye'nin 3-5 yaş arası yüzde 100, 0-2 yaş arası yüzde 50 okullaşma oranına ulaşabilmesi için milli gelirin yüzde 2-2,5’i kadar yatırım yapılması gerekiyor. Bu yatırım, doğrudan bu sektörde ve dolaylı olarak diğer sektörlerde 1 milyon kişiye istihdam sağlayacak. Ayrıca bu istihdamın yüzde 75’inin kadınlara sağlanacağı sonucuna vardık. Bu da büyümenin kapsayıcı ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini azaltıcı olacağı anlamına geliyor.”

BAKIM YÜKÜ PAYLAŞILMIYOR

Sosyal Politika Uzmanı Zelal Yalçın da kreş hizmetlerinin kadınların işgücüne katılımındaki kritik rolünü vurguladı. Birleşmiş Milletler Kadın Birimi ve Dünya Bankası’nın 2018 verilerine atıfta bulunan Yalçın, 20-34 yaş arası kadınların, aynı yaş grubundaki erkeklere göre daha fazla yoksullukla karşı karşıya olduğunu belirtti. Kadınların, evlilik ve çocuk sahibi olduktan sonra bakım yükü nedeniyle işgücüne katılım oranlarının düştüğünü vurgulayan Yalçın, "Çalışma yaşamında yer alınabilecek olan ve bağımsız bir gelire sahip olunabilecek olan bu yaş aralığında kadınlar ve erkekler birbirinden farklı ne yapıyor ki böylesi bir farklılık oluşuyor?  Aslında sorunun cevabı oldukça basit; kadınlar evlenip çocuk sahibi olarak ‘bakım’ yükünü üstlenmekte ve işgücüne katılma oranları düşüyor Aynı yaş grubundaki erkekler evlenip çocuk sahibi olsalar dahi bakım yükünü paylaşmıyor olmaları nedeniyle istihdam pozisyonları güçleniyor” dedi.

Kreşlerin yokluğunun, kadınların istihdama katılımındaki en büyük engellerden biri olduğuna dikkat çeken Yalçın, şunları söyledi: “Hükümetin kadınların istihdama katılımını artıracağını iddia ettiği esnek çalışma modeli gerçekten kadınlar tarafından daha çok tercih edilse de esnek çalışılan işlerin çoğunlukla düşük ücretli ve güvencesiz. Esnek çalışma modeli hem ev işlerininin hem ücretli işlerin tam zamanlı devam ettirdiği çift mesaiye dönüşüyor.

Kreşlerin ve gündüz bakım evlerinin, sadece çalışan kadınlar için değil, ev işleri altında ezilen kadınlar için de temel bir hak olduğunu ifade eden Yalçın, "Kadın ve çocuk yoksulluğu ile mücadelede bir numaralı yatırımdır. Yapılan araştırmalar gösteriyor ki, erken dönem çocukluk dönemine yapılan 1 dolarlık yatırım ülke ekonomisine 7 dolarlık katkı yapmaktadır. Üstelik de bu yatırım gerek çocuğunu güvenli bir alana bırakarak çalışma yaşamına dahil olan, gerekse de bu merkezlerde çalışmaya başlayan kadınların ekonomiye yaptığı katkı ile ilk günden başlar. Güvenli bir ortamda akranları ile büyüyen çocuklar, aldıkları nitelikli bakım hizmeti ile hem fiziksel hem de bilişsel gelişimleri güçlenir. Öte yandan bu hizmetler sadece çalışan değil ev işleri altında ezilen kadınlar için de temel bir haktır. Kreş/gündüz bakım evlerinden faydalanmaları için iş yaşamına katılmak bir öncelik olabilir ama tek kriter olamaz” ifadelerini kullandı.