Kurmaca nelere kadir

HARI KUNZRU^*

Dünyaca ünlü İspanyol yazarın romanı mutsuz bir evlilik ile yıllar süren faşist yönetimin yol açtığı travmayı yansıtıyor.

“Kirli bir ülke bu.’ İspanyol yazar Javier Marias’ın yeni romanı Acı Bir Başlangıç Bu’da, film yapımcısı Eduardo Muriel, anlatıcı Juan’a böyle der. Söz konusu kirlilik, iç savaşın galibi Francocuların Cumhuriyetçilerden intikam aldıkları, hayatta kalan ya da hapisteki çoğu kişiyi de kariyerlerine devam etmekten veya ailelerine destek olmaktan yoksun bıraktıkları onlarca yıllık faşit yönetimin geride bıraktığı lekedir.

Yirmi üç yaşındaki Juan (hakikati ve gerçekliği çağrıştıran soyadı De Vere, hiç de İspanyollara özgü değildir), Muriel’in asistanlığını yapmaktadır. Dolayısıyla zamanının çoğunu patronunun evinde geçirir ve onun fazlasıyla mutsuz evliliğine yakından tanıklık eder. Çiftin kavgalarına ve tartışmalarına kulak misafiri olur. Muriel karısı Beatriz’e kötü davranmakta, sözlü şiddet uygulamakta ve en ufak bir yakınlık göstermeyi bile reddetmektedir. Roman 1980 yılında, İspanya’da boşanmanın henüz yasal olmadığı bir dönemde geçer. Beatriz, içinde bulunduğu kötü durumdan kaçıp kurtulmasına imkân tanımayan bir ilişkide hapsolmuş gözükmektedir. Juan, Muriel’in neden böyle davrandığını anlamaz. Beatriz’i sanki geçmişteki bir kabahatinden dolayı cezalandırıyor gibidir. Fakat genç adam bunun ne olduğunu bilmemektedir.

Muriellerin ev hayatının dışında ise, Madrid şehri kendini La Movida hareketinin çılgınlığına kaptırmış bulunmaktadır. Franco’nun ölümü ardından, İspanya’nın kemikleşmiş sosyal muhafazakârlığı hedonist bir yaratıcılık ve deneysellik dalgası altında çözülmeye başlamıştır. Hikâyeyi geriye dönük olarak, yaşını başını almış bir adamın kavrayış ve farkındalığıyla anlatan Juan, “Madrid’de neredeyse kimsenin uyumadığı bir dönemdi” diye hatırlar. “O aykırı yıllardaki kıpır kıpır gecelerin cazibesine kimse karşı koyamazdı. Siyasi huzursuzluğa ve her türden belirsizliğe karşın, ne kadar mutsuz da olsanız azıcık paranız varsa her şey bir şenlik havasındaydı.”

Profesyonel ve kişisel yaşamı arasındaki sınırları çoğu kez belirsizleştiren Muriel, Juan’a hassas bir görev verir. Ondan, kendi arkadaş çevresindeki yaşlı bir adamla, Jorge Van Vechten adında tanınmış bir çocuk doktoruyla arkadaşlık kurmasını ve ortalıkta dolaşan tatsız bir söylentide doğruluk payı olup olmadığını anlamasını ister. “Duyduğuma göre … doktorun bir ya da birkaç kadına karşı uygunsuz davranışları olmuş.” Muriel, bu uygunsuz davranışların ne olduğu konusunda bir şey söylemez, fakat Juan’ın Van Vechten’le birlikte barlara ve kulüplere gitmesi için ısrar eder. Doktorun genç adama güvenip onunla sırlarını paylaşacağını ummaktadır. “Onu geçmişi hakkında konuşturmaya çalış” der Muriel. “Kendini bayağı ve ahlaksız biri olarak göster ve bak bakalım nasıl tepki veriyor, hoş karşılıyor mu ya da aynı kafada biri mi.” Dolayısıyla, Franco sonrası genç İspanyol neslinin bir temsilcisi olan Juan, kişisel sırlar ve günahların ülkenin acımasız siyasi tarihiyle iç içe geçtiği kirli bir geçmişin peşine düşer.

Bireysel ahlakın gri alanlarını masaya yatırmak ve kişisel hikâyeler yoluyla modern İspanya’nın derinlerinde yatan tarihsel travmayı açığa çıkarmak, Marias’ın hiç de yabancısı olduğu bir alan değil. Yine iç savaşın mirasını konu edinen etkileyici üçlemesi Yarınki Yüzün, 21. yüzyılda şimdiye dek yazılmış en iyi Avrupa romanı olma konusunda oldukça iddialı. 90’lı yıllarda kaleme aldığı romanları, özellikle Beyaz Kalp ve Yarın Savaşta Beni Düşün, insan ilişkilerindeki ince ayrıntılara -tavizler, hatalar, kaçışlar- titiz ve aydınlatıcı bir dikkatle eğiliyor. Bu eserlerinde olduğu gibi, Acı Bir Başlangıç Bu’da da, Marias’ın anlatımı sanki bir amaçtan yoksunmuş gibi gözükse de, başta küçük ve önemsiz görünen ayrıntılar giderek son derece sağlam bir yapının birer parçasına dönüşüyor.

Marias zaaflarını sergilemekten kaçınmayan bir romancı ve hayranları Acı Bir Başlangıç Bu’da aşina oldukları pek çok şey bulacak. Kendisi Sterne’den Faulkner’a birçok yazarı İspanyolcaya çevirmiş bir anglofil olan Marias, kitaplarının başlıklarını da çoğu kez Shakespeare’den alıyor. Bu kitapta ise Hamlet söz konusu: “Zalim oluşum iyi bir insan olmak için yalnız. / Acı bir başlangıç bu, ama beteri var gelecek.” Shakespeare’in oyunlarından satırlar roman boyunca yankılanıyor ve karakterler bazen kısa bir yorumda bulunmak üzere alıntılar yapıyor. Muriel’in arkadaş toplantılarından birinde ukala bir genç profesör, IV. Henry, Bölüm 2’den Söylenti’nin sözlerini aktarır (“Dillerimden iftira hiç eksik olmaz / Her lisanda dile getiririm bunları / Doldururum insanların kulağını yalan haberlelerle”) ve ardından De Vere’nin sıra dışı soyadı hakkında bir tespitte bulunur. Alelade birinin aynı zamanda zeki de olabileceği fikrini hazmedemeyenler tarafından ‘gerçek’ Shakespeare olduğu iddia edilen 17. Oxford Kontu da aynı soyadını taşımaktadır.

Juan, ister gerçek veya sahte olsun ister ahlaklı veya ahlaksız, Marias’ın çoğu erkek karakteriyle aynı özellikleri paylaşır. Züppe ve kibirli bir yanı vardır. Biraz da modası geçmiş bir şekilde dar eteklere, topuklu ayakkabılara, kaçmış çoraplara ve iç çamaşırının varlığı veya yokluğuna cinsel bir ilgi duymaktadır. Acı Bir Başlangıç Bu rahatsız edici bir kadın düşmanlığının hüküm sürdüğü bir çevrede geçer ve cinsel ilişkiler yüksek sosyetenin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu çevrede ‘herkes herkesin soytarısıdır’ ve ‘bazıları tüm yaşamlarını sürekli sır tutarak ve gerçekleri gizleyerek geçirir.’ Juan yirmili yaşlarının nispeten basit hazlarından uzaklaşıp yaşça kendisinden büyük erkek ve kadınların sırlarla dolu dünyasına girdikçe, roman da nihayetinde hem bir olgunlaşma hikâyesi hem de bir komplo gerilimi etkisi uyandırıyor. Marias’ın keskin ahlaki zekâsı her zamanki gibi okurlara ustalıklı ve incelikle işlenmiş bir macera sunuyor ve iyi bir kurmacanın nelere kadir olduğunu gösteriyor.

*The Guardian, 26 Şubat 2016 - Çeviren: Erdem Gökyaran