Lula’nın dönüşü solu canlandırır
Brezilya’da pazar günkü seçimin favorisi Lula. Lula’nın zaferiyle, Güney Amerika’daki sol liderler kuşağının en güçlü halkası oluşacak. Dr. Akkoyunlu “Lula, Bolsonaro’ya karşı muhalefeti toparladı ve canlandırdı” dedi.
İbrahim VARLI
Güney Amerika’daki solcu liderler kuşağına Lula da Silva’nın katılmasına sayılı günler kaldı. Nüfusu 212 milyonu aşan, Güney Amerika'nın en büyük ülkesi Brezilya’da 2 Ekim Pazar günü yapılacak seçimin favorisi İşçi Partisi’nin adayı Lula. Anketlere göre eski Devlet Başkanı Lula, aşırı sağcı Devlet Başkanı Jair Bolsonaro'nun 17 puan önünde. 2003-2010 yılları arasında başkanlık yapan Lula, ABD destekli sağcıların kumpasıyla 7 Nisan 2018'de cezaevine gönderilmiş ve 580 gün hapiste kaldıktan sonra 8 Kasım 2019'da tahliye olmuştu. Lula’nın yolsuzluk davalarından aldığı hükümler ve yolsuzluk soruşturmaları mart ayında iptal edilerek seçimlere katılmasının önü açılmıştı. Lula’nın zaferi sadece Brezilya’yı değil tüm bölgeyi derinden etkileyecek. São Paulo Üniversitesi’nde 2017-2021 yılları arasında misafir araştırmacı olarak bulunan Londra SOAS Üniversitesi’nden Dr. Karabekir Akkoyunlu ile Lula’nın olası dönüşünün nedenlerini konuştuk.
Avrupa’da aşırı sağ-sağ popülist liderler/partiler yükselirken Güney Amerika’da rüzgâr neden, nasıl soldan esiyor?
Latin Amerika'da köklü ve örgütlü bir sol siyaset geleneği ve tarihi var. Sömürgeciliğe, emperyalizme ve bunların desteklediği yerleşik güçlere karşı işçi, yerli ve bütün ezilen kesimlerin haklarını savunan, toplumda da karşılık bulan bir damar bu. Bildiğiniz gibi, Katolik kilisesi bile Latin Amerika'da daha sol bir tandansa evrilebilmiştir. Bu damar Latin Amerika'da 90'lar ve 2000'lerde küreselleşmenin doruk noktasında dahi güçlü bir alternatif olarak var olmayı başardı, şimdi de tekrar yükselişte.
Latin Amerika’da bir çok ülkede sağ hükümetler altında sosyal hizmetler kesintiye uğrarken, özellikle pandemi sürecinde açlık, işsizlik arttı, orta sınıf daraldı, zengin ve fakir arasındaki makas açıldı. Bu solun yeniden yükselişinde en önemli faktör. İkincisi ise Z kuşağı faktörü. Bu kuşak, kendini solda veya sağda tanımlamaktan çok mesele-bazlı pozisyon alıyor. Örneğin çevre ve iklim değişikliği bu kuşak temsilcileri için belirleyici bir konu. Şili, Brezilya gibi ülkelerde geleneksel solun aktörleriyle (partiler, sendikalar, vs.) yeni kuşağın aktivist temsilcileri arasında ortak davalar üzerinden bir köprü kurulabildi. Buna bir nevi yeşil-kırmızı koalisyon da denilebilir. Ve tabii, kıtanın en büyük ülkesi ve ekonomisi olan Brezilya’da solun tekrar iktidara gelmesi sadece Latin Amerika’da değil, kıtanın ötesinde de sol hareketlere güç, moral ve dinamizm katacaktır. Ancak dediğim gibi, küresel şartlar çetin. Şili’deki Boric hükümetinin geçen ay anayasa referandumunda yaşadığı hezimet, sol iktidarların zaman kaybetme ve hata yapma lüksü olmadığını gösteriyor.
Dr. Karabekir Akkoyunlu
Brezilya’da 2 Ekim’deki seçimden Lula’nın zaferle çıkması bekleniyor. Lula’nın dönüşünü sağlayan dinamikler neler?
Bolsonaro'nun pandemi başta olmak üzere korkunç bir yönetim sergilemesi, onu sadece İşçi Partisi iktidardan gitsin diye destekleyen seçmeninin bir bölümünü korkuttu. Ekonominin düzelmemesi, pandemi sürecinde önlenebilecek ölümlerin önüne geçilmemesi, yolsuzlukla mücadele iddiasıyla ortaya çıkan Bolsonaro ailesinin yolsuzluk ve suça batmış olması önemli faktörler. Bununla birlikte, Lula'nın hapse girmesini sağlayan yargıç ve savcıların da kanundışı işler çevirdikleri ortaya çıktı. Bolsonaro'yu iktidara getiren sağ koalisyon dağıldı. Lula'nın hapis kararı bozuldu. Şunu unutmamak lazım, Lula, İşçi Partisi'nden daha popüler. 2018 seçimlerinde eğer Lula aday olabilseydi kazanırdı. Zaten bu yüzden, seçime giremesin diye alelacele hapsedildi. Lula, ilerleyen yaşına rağmen fiziken güçlü, sağlıklı ve çok berrak bir zihne sahip. Özgürlüğüne kavuşunca Bolsonaro'ya karşı muhalefeti toparladı ve canlandırdı.
'PEMBE DALGA'DAN FARKI KÜRESEL KRİZ
Olası Lula iktidarının bir önceki Lula döneminden farkı ne olacak?
En büyük fark, Lula'nın karşılaşacağı ekonomik zorluklar olacaktır. İktidara ilk geldiğinde dünyada likidite bolluğu vardı, Çin müthiş bir hızla büyümekteydi. Bunlar Brezilya'yı da uçuşa geçirdi. Pasta büyüdüğü için Lula üst sınıfların rahatını fazla bozmadan alt sınıflara kaynak dağıtımı yapabildi. Ancak küresel krizle birlikte bu pragmatik denge politikası sürdürülemez oldu. İşçi Partisi'nin iktidardan düşürülmesinin başlıca yapısal sebebi budur. Şimdi Lula kazanırsa Brezilya'yı küresel kriz ortamında devralacak. Bu sadece Brezilya'yı değil, Latin Amerika'da iktidara gelen bütün sol hükümetleri zorlayan bir durum ve aynı zamanda içinde bulunduğumuz dönemin 2000'lerdeki "pembe dalga"dan en büyük farkı.
Bolsonaro’nun iktidarı bırakmayacağı, çeşitli hilelere başvuracağı söylentileri üzerine geçen ay Brezilyalılar milyonların katıldığı gösteriler yapmıştı. Bu senaryo olası mı?
Bolsonaro'nun böyle bir işe kalkışmaya yatkın olduğuna şüphe yok. Bir yılı aşkın süredir bu yönde açıklamalar yapıyor, tehditler savuruyor. Belirleyici olan; 1- seçimlerin nasıl sonuçlanacağı ve 2- Bolsonaro yenilip sonucu kabul etmezse diğer aktörlerin nasıl bir tavır takınacağı.
Eğer Lula ilk turda büyük farkla kazanırsa, Bolsonaro'nun böyle bir şey deneyeceğini, denese de destek bulacağını sanmıyorum. Ama seçimi ikinci turda kıl payı farkla kaybederse durum farklı olabilir.
Son dönemde Kongre ve Senato'dan, yüksek yargıdan ve hatta yüksek rütbeli subaylardan seçimlere dair komplo teorilerine karşı demokratik süreci destekleyen sinyallerin gelmesi iyi haber. Ancak alt rütbeli subaylar ve askeri polis adı verilen eyalet güçleri arasında Bolsonaro'ya yönelik fanatizm derecesinde destek var. Ayrıca Bolsonaro silah sahibi olmayı kolaylaştırdı ve destekçilerini nsilahlanmasının önünü açtı. Bu kesimlerin Lula zaferini kabul etmeyip olay çıkarma potansiyelini göz ardı edemeyiz.
ABD’yi de sağcı Bolsaonaro’nun yerine zoraki de olsa Lula’ya ses çıkarmamasına yönelten denklem, koşullar nedir?
Öncelikli sebep ABD'deki iktidar değişikliği. Trump'ın yeniden seçilememesi Bolsonaro'yu önemli bir müttefik ve destekten etti. Demokratlar Bolsonaro'yu demokratik kurumları, Amazon ormanlarını tehdit eden "Tropik Trump" olarak görüyor. Aynı zamanda, Bolsonaro ulusal ve uluslararası sermayeyi de pek memnun edemedi. Her ne kadar ekonominin başına Şikago ekolünden Paulo Guedes'i getirse de, Guedes'in (ve piyasaların) istediği reformları hayata geçirmesine olanak sağlamadı, uluslararası yatırımı yeterli derecede teşvik edemedi. Lula'nın iktidarı süresince orta yolcu bir siyaset izlediği düşünülürse, daha öngörülebilir, makul ve pragmatik bir lider olarak tercih ediyor.