Memur maaşları ne kadar olmalı?

Ocak ayı geliyor. Ocak ayı geçim ayıdır! Ocak ayı işçi, memur ve emekliler için ücretlere, maaşlara, aylıklara zam ayıdır. 2022 asgari ücretinin belli olmasından sonra gözler memur maaşlarına ve emekli aylıklarına yapılacak zamlara çevrildi. Önceki yazılarımda asgari ücret ve işçi emeklilerine geniş yer ayırmıştım. Bu yazımda kamu çalışanlarının, kamu görevlilerinin (kısaca memur diyeceğim) durumunu ele alacağım.

Önce yıllara göre memurların maaşlarını ve memur emeklilerin aylıklarının gelişimini ele alalım. Strateji Bütçe Başkanlığı (SBB) 2002 Aralık ayını baz alarak memur maaşlarının ve memur emekli aylıklarının artışını gösteren veriler yayımlıyor. İşte bu resmi verileri esas alacağım. Memur maaş ve emekli aylıklarını resmi enflasyon ile değil Kişi Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (KB GSYH) ve asgari ücret artışı ile karşılaştırmalı olarak ele alacağım.

Karşılaştırmayı enflasyon+ekonomik büyüme veya daha sadeleştirerek KB GSYH ve asgari ücret üzerinden yapacağım. Kişi Başına GSYH, ekonomik büyümeyi, nüfus artışını ve enflasyonu da içeren parasal bir artış olduğu için parasal maaş ve aylık artışları ile karşılaştırmak anlamlı olacaktır. Böylece memurların refahının, alım gücünün artıp artmadığını ölçmek mümkündür. Asgari ücret karşılaştırması diğer emek gelirleri ile karşılaştırma imkânı veren bir göstergedir.

MEMUR MAAŞLARI ZAMANLA NASIL ERİDİ?

Aralık 2002 ile Temmuz 2021 arasında parasal olarak (enflasyondan arındırılmamış) ortalama memur maaşı 8,75 kat artarken ortalama memur emekli aylığı 7,11 kat artmıştır. Kuşkusuz bu parasal artışlar tek başlarına bir şey ifade etmez. Bunların alım gücü ile ülkenin ekonomik büyümesi ve diğer gelirler ile karşılaştırılması gerekir. Aynı dönemde Kişi Başına GSYH 14,4 kat artarken, asgari ücret 15,3 kat artmıştır. Dolayısıyla memur gelirleri hem KB GSYH hem de asgari ücrete göre ciddi biçimde gerilemiş durumdadır.

Ortalama memur maaşı 8,75 kat artarken KB GSYH 14,4 kat artmıştır. Memur emekli aylıkları ise KB GSYH’nin ancak yarısı kadar artabilmiş. Tablo 1 memurların pastadaki payının küçüldüğünü, daha az pay aldıklarını alım güçlerinin düştüğünü net bir biçimde ortaya koymaktadır. Bunun adı yoksullaşmadır, gelir eşitsizliğinin artmasıdır. Bu tabloyu daha net anlamak için memur maaş ve emekli aylıklarının asgari ücret ve Kişi Başına GSYH’ye oranına bakmak yaralı olacaktır. 2002 Aralık ayında ortalama memur maaşı kişi başına hasılanın yüzde 26 üstündedir. Temmuz 2021’de ise yüzde 23 altında düşmüştür. 2002 Aralık ayında ortalama memur maaşı asgari ücretin yüzde 214 üstünde iken 2021 Temmuz ayında yüzde 79 fazlasına gerilemiştir. Aynı şekilde 2002 Aralık ayında ortalama memur emekli aylığı KB gelirin yüzde 10 üstünde iken 2021 Temmuz ayında yüzde 46 altına gerilemiştir. Benzer bir durum asgari ücrete göre de yaşanmıştır. Memur emekli aylıkları asgari ücretin yüzde 172 üzerinde iken yüzde 26 üzerine gerilemiştir.

MEMURLAR DA ASGARİ ÜCRETE YAKLAŞIYOR

Görüldüğü gibi memur maaş ve memur emekli aylıklarının alım gücü ve göreli durumu son 20 yılda hızla kötüleşmiştir. Bunun en temel nedeni memur maaş ve aylıklarının resmi enflasyona hapsedilmesi, memurların refah artışından pay alamamaları olmuştur. Bu tablo göstermektedir ki memur toplu sözleşmeleri memurların refahını artırmamış aksine gerilemesine vesile olmuştur. Öte yandan memur maaş ve aylıkları asgari ücrete doğru yakınsamaya başlamış, asgari ücret ile memur gelirleri arasındaki fark kapanmaya başlamıştır.

2022 Ocak ayında bir değişiklik olmazsa memurlar yine enflasyon ve enflasyon farkına mahkûm olacak. Toplu sözleşme bunu öngörüyor. Ancak tırmanan enflasyon nedeniyle memur maaş ve emekli aylıklarında “iyileştirme” tartışmaları gündeme gelmeye başladı. Ancak bu “iyileştirme” düzeyi ne olacak? Yüzde 30-35 gibi iyileştirmeler telaffuz ediliyor. Sözü geçen oran hangi dönemi kapsıyor. Bunlar belirsiz. Kayıpları karşılayacak mı? Diğer bir ifadeyle memurların 2002 Aralık ayındaki alım gücüne kavuşması için yapılması gereken nedir? Bunun iki ölçüsü var: Asgari ücreti ve KB GSYH artışını esas almak. Gerisi lafügüzaftır ve memurların alım gücü gerilemeye devam edecektir.

Bu hesabı aritmetik bilen herkes kolaylıkla yapabilir. 2022 asgari ücreti 4.253 TL olarak saptandı. Böylece 2002 yılına göre asgari parasal olarak ücret 24 kat artmış oldu. 2022 için programlanan Kişi Başına GSYH ise 92 bin 256 TL’dir (aylık 7.688 TL). Enflasyondaki artış nedeniyle bunun daha da artacağını kesin. Ancak her durumda Kişi Başına GSYH artışı 2002 Aralık ayına göre en az 17 kat olacak. Böylece şunu söylemek mümkündür: Memur maaşları ve emekli aylıkları 2002 Aralık düzeyine göre 17 kat ile 24 arasında artmış olursa memurların alım gücünün koruması mümkün olur.

MESELE BÖLÜŞÜMDÜR

Böylece Temmuz 2021’deki ortalama memur maaşı en az kişi başına ekonomik büyüme kadar artacaksa 2022’de yüzde 92, ortalama emekli aylığı ise yüzde 92 düzeyinde artırılmalıdır. Memur maaş ve emekli aylıkları asgari ücrete paralel artacak olursa ortalama memur maaşı 2022’de yüzde 170, ortalama emekli aylığı ise yüzde 232 düzeyinde artırılmalıdır. Bilimsel veriler, ekonomik büyüme, asgari ücret artışı bunu gerektiriyor. Memurların gelirlerinin alım gücünün 2002 yılına göre korunması bunu gerektiriyor.

Kısaca memur maaş ve emekli aylıklarında yapılacak (gündemde olan) yüzde 30/35 civarındaki iyileştirmeler devede kulak kalacaktır. Mütevazı olmayacağım. Bilim, hesap kitap ne diyorsa onu yazacağım. 2022 yılı için -bugünkü şartlar değişmediği sürece- ortalama memur maaşları en az yüzde 90, ortalama emekli aylıkları en az yüzde 140 oranında artmadığı sürece bir iyileştirmeden söz etmek mümkün değildir. Kuşkusuz enflasyon ve KB GSYH’deki artışlar bu oranları artıracaktır. İyileştirme geçmişe göre daha iyi durumda olmaktır. Bunun için referans alınacak dönem SBB’nin yaptığı gibi 2002 Aralık ayıdır.

Bu yazdığım oranları ve miktarları afaki ve hayali bulanlar çıkacaktır. Bu kadar artış için “kaynak nerede?” diyenler olacaktır. Onlara yanıtım şudur: Memurların, işçilerin, emeklilerin gelirleri, alım güçleri düştüğünde kaynaklar nereye aktarıldıysa şimdi oradan kaynak bulunabilir. Mesele bölüşüm meselesidir. Dün emeğin payı azalırken paylarını artıranlara “pamuk ellere cebe” deme zamanıdır!

Not: 2022’nin sağlıklı, güneşli ve ferah günler getirmesi, “ekmek, gül ve hürriyet” günleri olması dileğiyle...