Milyonlar asgari ücretten mahrum
Türkiye’de asgari ücretlileşme süreci hız kazandı. Yaklaşık 10 milyon işçi, yani tüm ücretli çalışanların neredeyse yarısı, asgari ücret civarında ücret alıyor. 3,3 milyon işçi ise asgari ücrete bile erişemiyor.
DİSK-AR’ın asgari ücret araştırmasına göre, giderek artan bir biçimde daha çok emekçi asgari ücrete yakın ücretlerle çalışır hale geliyor. Ülke çapında asgari ücretlileşme süreci hızlanıyor. Öte yandan yasal hakları olmasına rağmen milyonlarca işçi asgari ücretin altında, hatta yarısının bile altında ücretlerle yaşamını sürdürüyor.
Türkiye’de 19,5 milyon ücretli çalışan var. Rapora göre, bu ücretli çalışanların 9,7 milyonu, yani neredeyse yarısı asgari ücret civarında ve altında (asgari ücretin altı ve yüzde 20 fazlası arası) bir ücretle çalışıyor.
Tüm ücretli çalışanların yüzde 64’ü ise (12,5 milyon) asgari ücretin altı ile asgari ücretin bir buçuk katı arasında bir ücret elde ediyor.
BU ÜCRETİ BİLE ALAMAYANLAR
Rapora göre, tüm ücretli çalışanların yüzde 17’sine denk gelen yaklaşık 3,3 milyon çalışan, asgari ücreti bile elde edemiyor. Asgari ücretin yarısından daha az ücretle çalışanların sayısı ise 1 milyona yakın. Buna göre asgari ücret ve altında bir ücretle yaşamını sürdürmek zorunda olan işçilerin sayısı 7,5 milyonu buluyor.
ÖZEL SEKTÖRDE DURUM FELAKET
Özel sektörde tablo daha da kötü. Türkiye’de 2018 itibariyle özel sektörde çalışanların toplamı 15 milyon 174 bin. Asgari ücretin altında çalışanların neredeyse tamamı özel sektörde. 3 milyon 335 bin olan asgari ücretin altında çalışanların 3,3 milyonu özel sektör işçisi. Buna göre, özel sektör işçilerinin yüzde 21,7’si asgari ücrete erişemiyor.
Özel sektör işçilerinin yarısı (yüzde 49), asgari ücret ve altında ücretlerle çalışıyor. Asgari ücret civarında (asgari ücretin altı ve yüzde 20 fazlası arası) yaşamını sürdürenlerin oranı ise yüzde 62. Buna göre 9,5 milyona yakın özel sektör işçisi, asgari ücretin yüzde 20 fazlası ve altında ücretlerle çalışıyor.
SALGIN ÜCRETLERİ DÜŞÜRÜYOR
Raporda yer alan asgari ücret kapsamı (asgari ücretin altında ve civarında çalışanların sayısı) salgın öncesi dönemin verilerini yansıtıyor. DİSK-AR, salgınla birlikte yaşanan iş ve gelir kayıpları nedeniyle asgari ücretin altında gelir elde edenlerin çoğaldığını vurguluyor. Buna göre ücretsiz izin ödeneği, kısa çalışma ödeneği gibi asgari ücretten daha düşük gelirle yaşamaya zorlanan sigortalı işçiler ile salgın döneminde işini kaybeden kayıtsız işçiler de dikkate alındığında, pandemi koşullarında asgari ücrete dahi erişemeyenlerin sayısının ve oranının hızlı biçimde arttığını söylemek mümkün.
***
Ortalama ücrete dönüşüyor
Rapora göre, asgari ücret ile ortalama ücretler arasında makas daralmaya devam ediyor. Ortalama ücretler asgari ücrete yaklaşıyor. TÜİK verilerine göre, 2006 yılında aylık hanehalkı ferdi ücret ve maaş geliri asgari ücretin yaklaşık 2 katı iken 2019’da asgari ücretin 1,41 katına geriledi. Yine 2006’da asgari ücret ortalama ücretin yüzde 50’si seviyesindeyken 2019’da yüzde 71 seviyesine çıktı. Ortalama ücretler asgari ücretten daha az arttı ve giderek daha fazla işçi asgari ücrete yakın düzeylerde ücretlerle çalışmak zorunda kaldı.
***
Asgari ücretliler ülkesi
Türkiye, Avrupa Birliği ülkeleri içinde asgari ücretle çalışanların oranının en yüksek olduğu ülke. Eurofound verilerine göre 2017’de AB üyesi ülkelerde asgari ücret civarında (yüzde 10 altı ve yüzde 10 fazlası düzeyinde) bir ücretle çalışanların oranı ortalama yüzde 9. Türkiye’de ise yüzde 57. Buna göre, Türkiye’de asgari ücretlilerin oranı AB ortalamasının 6 katından fazla. AB ülkeleri arasında asgari ücretlilerin en yoğun yaşadığı üç ülke olan Romanya (yüzde 21), Macaristan (yüzde 20) ve Portekiz (yüzde 20) bile Türkiye’nin yanına yaklaşamıyor.
Öte yandan cumhurbaşkanı maaşı ile asgari ücret arasındaki farkın en fazla olduğu ülke de Türkiye. Türkiye’de cumhurbaşkanı maaşı asgari ücretin 30 katıyken; Yunanistan’da 9, İspanya’da 7, Almanya’da 16, Macaristan’da 13, Fransa’da 10 katı.
***
Türkiye Avrupa’da sondan dördüncü
Hükümet, Türkiye’deki asgari ücretin dünyadaki pek çok ülkeye göre yüksek olduğunu ileri sürüyor. Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, ekim ayında yaptığı açıklamada, “Bugün evine ekmek götüremeyen diye bir şey Türkiye’de var mı? Buna inanıyor musunuz? Elhamdülillah, bugün asgari ücretiyle maaşıyla her şeyiyle birçok ülkeyi geride bırakmış bir Türkiye var” dedi. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk ise geçen ay verdiği demeçte “Asgari ücret karşılaştırmalarında dünya ülkeleri arasındaki yerimizi daha da ön sıralara doğru yaşıyoruz” ifadelerini kullandı.
DİSK’in raporunda yer alan veriler ise bu iddiayı yalanlıyor. Bu veriler, Türkiye’nin Avrupa ülkeleri içinde en düşük asgari ücrete sahip dördüncü ülke olduğunu gösteriyor. Türkiye’den daha düşük asgari ücrete sahip ülkeler Sırbistan, Bulgaristan ve Arnavutluk. Polonya, Macaristan, Romanya gibi Doğu Avrupa ülkelerinde bile asgari ücret Türkiye’dekinden yüksek.
Türkiye’de asgari ücretin ortalama yıllık artış hızı da pek çok Avrupa ülkesinin gerisinde. Son 10 yılda asgari ücret yıllık ortalama olarak İspanya’da yüzde 4,1, İngiltere’de yüzde 3,1, Slovenya’da yüzde 2,5 artarken Türkiye’de yüzde 0,2 oranında geriledi. 2010’da 392 avro olan asgari ücret bu yıl 383 avroya düştü. Böylece 10 yıl önce Türkiye’den daha düşük asgari ücrete sahip ülkeler Türkiye’den çok daha yüksek asgari ücret seviyesine ulaştı. 2010’da Türkiye’den düşük asgari ücrete sahip 12 ülke varken bu sayı 3’e düştü.
Üstelik rapora göre, bu sıralama yapılırken son iki aydaki güncel kur dikkate alınmamış. Kurun durumu da dikkate alındığında Türkiye’deki asgari ücretin Arnavutluk dışında Avrupa’daki en düşük asgari ücret olduğu görülüyor.
***
DİSK: Net 3800 lira olmalı
DİSK-AR’ın ‘Asgari Ücret Gerçeği’ raporu, dün Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi’nde düzenlenen basın toplantısında açıklandı. DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, “Asgari ücret ülkemizde giderek ortalama ücrete dönüştüğü için çalışanları salgının yarattığı kayıplara ve ekonomik krize karşı korumanın en önemli aracıdır. Aileleriyle birlikte on milyonlarca yurttaşın derdi, milyonlarca işçi ve onların ailelerinin yaşam koşullarını ilgilendiren çalışma hayatının en temel konularından biridir” dedi. Hükümetin “acı reçete” ile ekonomik krizin arkasına saklanarak düşük artış oranı önereceğinin bir sır olmadığını belirten Çerkezoğlu, bu nedenle üç işçi konfederasyonunun ortak mücadelesini çok önemsediklerini kaydetti. DİSK’in asgari ücret taleplerini de dile getiren Çerkezoğlu, 2021 asgari ücretinin net 3 bin 800 lira olması ve vergiden tümüyle muaf tutulması gerektiğini ifade etti. ■ Meral DANYILDIZ