Musul’un şifreleri

İki yıldır IŞİD’in elinde bulunan Musul’un kurtarılmasına yönelik operasyon resmen başladı. Kente kimin gireceği, hangi güçler arasında, ne şekilde paylaşılacağına dair yaşanan anlaşmazlık nedeniyle Ankara, Washington, Bağdat ve Erbil arasındaki kriz kapalı kapılar ardında yapılan pazarlıklar sonrasında aşıldı. Türkiye’nin devre dışı bırakıldığı operasyonun şifrelerini ve perde arkasını on maddede topladık.

1 Musul neden kriz sebebi?
Musul, Irak’ın kuzeyinde zengin petrol yataklarına sahip stratejik önemde bir kent. Ankara, Bağdat, Erbil, Tahran ve Washington arasında bölgesel bir kapışmaya yol açan krizin nedeni kentin IŞİD sonrasında nasıl bir paylaşıma tabi tutulacağına dair. Kente hangi güçlerin gireceği ve IŞİD kovulduktan sonra kentin nasıl bölüşüleceğine ilişkin yaşanan anlaşmazlık nedeniyle operasyon bugüne sarktı. Irak devleti, Kürt Yönetimi, Sünni Arap aşiretler, Şii güçler, ABD, Rusya, İran, Türkiye, Suudi Arabistan kentte söz sahibi olma arayışında.

2 Operasyona kimler katılıyor?
Irak ordusu, Peşmergeler, Ninova Bekçileri ve açıkça deklare edilmese de Şii milisler operasyona katılıyor. Ninova Bekçileri kısa bir süre önce Ankara tarafından kuruldu. Türkiye’nin Irak’la krize yol açan Başika kampında eğittiği Sünni Arap milislerden oluşuyor. ABD ve Fransa’nın da aralarında olduğu koalisyon güçleri kara birliklerine havadan destek veriyor. Irak Başbakanı Haydar İbadi, Musul operasyonuna açıklarken kente sadece Irak ordusu ve polisinin gireceğini açıkladı.

3 Musul nasıl paylaşılacak?
IŞİD’in kentten çıkarılmasının ardından Musul’un statüsünün nasıl olacağına dair belirsizlik söz konusu. Paylaşımdan pay kapmak isteyen ve bu nedenle operasyona katılan ve de katılmak isteyen güçler arasında bu konuda ciddi bir anlaşmazlık yaşanıyor. Kentin parçalara bölünerek yönetilmesinden özerk bir statüye kavuşturulmasına kadar çeşitli senaryolar tartışılsa da şu an için ön plana çıkan seçenek Irak yönetiminin tam bir denetim sağlaması. Barzani’nin “IŞİD sonrası için bir anlaşmaya varıldı mı?” sorusuna verdiği “Biz de böyle bir siyasi planımız olsun istedik. Ama diğer taraf -Bağdat- öncelikli olarak operasyonun başlaması gerektiğini söyledi. İleride bazı sorunlar çıkarsa, bu sorunu karşı tarafla çözmek isteriz” şeklindeki sözleri dikkate değer.

4 Kim ne istiyor?
Bağdat, kentin kendi denetiminde kalmasını istiyor. Sünni Araplar Şiilerin, Şiiler Sünnilerin söz sahibi olmasına karşı. Türkiye, Musul üzerinde tarihsel bir hak iddiasında, Sünni Araplar üzerinden kentte müdahil olma arayışında. Irak Bölgesel Kürt Yönetimi Bağdat’ın idaresinde olan ancak fiili olarak Peşmergenin bulunduğu Kürt bölgeleri için Bağdat ile anlaşmış durumda. ABD, Ankara-Bağdat arasındaki krizde Irak’tan yana. Erbil ise Bağdat yönetimi ile yaşadığı sorunlara rağmen Türkiye’nin Irak ile anlaşmasını istiyor, Irak ile ABD’yi karşısına almamaya çalışıyor. İran da Bağdat hükümeti ve Şiiler üzerinden Musul denkleminin içerisinde önemli bir güç.

5 Türkiye neden masanın dışında?
Erdoğan, “Biz operasyonda da masada da olacağız” dese de Ankara’nın mezhepçi politikaları ve Musul üzerinde hak iddia etmesi Türkiye’yi “şimdilik” denklem dışında bırakmış durumda. Ankara her ne pahasına olursa olsun Musul masasında yer alma niyetinde. Ancak AKP’nin aşırı mezhepçi yaklaşımı diğer aktörlerde rahatsızlık yaratıyor. Irak hükümeti, Şii milisler ve hatta Sünni aşiretlerin bir bölümü ise hem Irak’ın egemenlik haklarına müdahale anlamına geldiği için hem de izlenen mezhepçi politika nedeniyle Türkiye’yi istemiyor. Türkiye ve Suudi Arabistan, İran’ın etkisini artıracağı için Şii milislerin operasyona katılmasından rahatsız. Türkiye PKK’nin etkisini artıracağı gerekçesiyle yerel güçlerden oluşan Şengal Direniş Birlikleri’nin operasyonda yer almasına şiddetle karşı.

6 IŞİD nereye kaçacak?
Asıl büyük sorunlardan bir tanesi de kentten çıkarılacak olan IŞİD’lilere ne olacağına dair. Iraklı yetkililer ve Kürt güçleri kentin Batı kapısının açık tutulacağını, burada oluşturulacak koridorla IŞİD militanlarının Suriye’ye kaçmasının sağlanacağını açıkladı. IŞİD’in elinde düştükten sonra nüfusunun 2 milyona düştüğü tahmin edilen kentte yaklaşık 7 bin cihatçının bulunduğu tahmin ediliyor. Bu militanların Rakka’ya yönlendirilmesi Suriye’de yeni sıkıntılara yol açacaktır. Suriye’deki önemli aktörlerden Lübnan Hizbullahı’nın lideri Hasan Nasrallah kentteki IŞİD mensuplarının Suriye’nin doğusuna kaçabileceği konusunda uyardı. Musul’dan bir kaçış yolunun olmaması gerektiğini savunan Şii lider, Iraklı yetkililere seslendi, ‘ABD’nin oyununa gelmeyin’ dedi.

7 Musul’dan sonra ne olacak?
Musul operasyonu ile IŞİD mutlak şekilde Irak’tan kovulmuş olacak. Sonrasında ise gözler Rakka operasyonuna çevrilecek. IŞİD’in başkent ilan ettiği Rakka’dan çıkarılmasıyla örgüt “topraksız” kalacak. Yerleşik bir yapıdan El Kaide vari mobil bir stratejiyi harekete geçirebilir. Dünyanın dört bir tarafına dağılmış militanlarıyla saldırılarına devam edebilir.

8 Masadaki pozisyon değişir mi?
Ortadoğu’nun kaygan siyasi ikliminde alınan pozisyonlar çok sık ve ani şekilde değişebiliyor. Şimdilik masa dışında tutulan Türkiye’nin önümüzdeki günlerde masaya dâhil edilebilir. Bu Türkiye’nin pazarlık gücüne bağlı. Kısa bir süre öncesine kadar Suriye denkleminin de dışın da tutulan Ankara, Rusya ile yapılan anlaşma sonrasında kendisini yeniden masada buldu. Barzani’nin, “Ankara operasyona katılmak istiyorsa, Bağdat’la anlaşmalı” demesi bunun göstergesi.

9 Türkiye’nin A, B planı tutmadı, C planı tutar mı?
Türkiye Musul operasyonu öncesi A,B,C planlarının olduğunu açıkladı. A planı operasyonda yer almaktı. Ancak operasyon başlayınca kendisinin ne sahada ne de masada gördü. Bunun üzerine B planını hayata geçirmek istedi. B planı Erbil yönetimi üzerinden Musul’a dahil olmaktı. Barzani’nin Bağdat ile anlaşın demesi üzerine bu plan da çöktü. Geride C planı kaldı. C planı Sünni Arap aşiretleri harekete geçirmek. Irak genelindeki 400 Sünni aşiret lideri Türkiye’ye destek için operasyon öncesi Erbil’de basın toplantısı gerçekleştirdi.

10 Rusya neden tepkisiz?
Rusya için öncelik kadim dostu Suriye. Kremlin bu nedenle Musul krizinde Halep’te olduğu kadar aktif değil. Ülke dışındaki tek askeri üslerinin yer aldığı Suriye’deki gelişmeler bölgesel çıkarları açısından daha elzem. ABD ile yapılan örtülü bir anlaşma ile Irak Washington’a bırakılmış durumda. Rusya, Halep’te operasyonlarını artırırken, Musul’dan kaçacak cihatçıların yeni sorunlara yol açmaması için strateji geliştiriyor.