“Boris Nemzow’u kim, niçin öldürdü” sorusuna cevap bulmak güç ama “Boris Nemzow kimdi” soruna cevap vermek daha kolay…

Nemzow kurduğu sistemin kurbanı

Boris Nemzow, Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra Devlet Başkanı Boris Yeltsin ile yeni Rusya’yı kuran ekipteydi. Hatta Rusya’da, sosyalizmden kalma her şeyin tasfiyesi ve vahşi kapitalizmin kurulması için söz sahibi olan, bugün yönetimi ele geçirmiş bulunan birkaç kişilik dar bir ekibin de içindeydi. Yeltsin ailesinin oğlu gibiydi. Kapitalizm oturdukça ve bu kapitalizmden pay alanların sayısı çoğaldıkça Yeltsin’e bağlı ekipler arasında çıkar çatışmaları başladı ve çatışmada ilk kaybeden Nemzow oldu.

Boris Nemzow, Yeltsin’in yerine geçeceğine kesin gözüyle bakılırken yerini birden bire Wladimir Putin’e kaptırdı. Rus oligarkları bu seçimle, piyasanın denetlediği bir kapitalizm olan batı kapitalizminden yana değil, gizli servis deneyimli Putin’in denetleyebileceği kendilerine has bir kapitalizmi tercih etti.
Rus kapitalizmi büyürken Nemzow, Rusya’da batı sermayesinin ve değerlerinin kısa vadede etkili oalcağına ve Rusya’nın her iki anlamda da batılılaşacağına inanıyordu. Oysa Rusya seçimini batıdan değil, kendi gibi kalmaktan yana yaptı ve bu tercih sonucunda iktidar Putin’e kaldı. Sovyetler Birliği’ni yıkan sistemi kuran ekipte yer alan Nemzow, Rus usulü kapitalizmi kuran sistem tarafından işe yaramaz ilan edildi.

Nemzow, iktidarı Putin’e kaptırdıktan sonra da hep batılı ve batıcı kaldı. Sonuçta, Nemzow kurduğu sistemi dönüştürmeye çalışırken, bu sistemin kurbanı oldu. Tıpkı çok sayıdaki rejim karşıtı gibi Putin sistemi tarafından tasfiye edildi.  Ancak kendisi de kendi sistemini kurarken çok sayıda aktörü tasfiye etmişti. Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle çöken milyonlarca insandan hiç bahsetmesek bile, Nemzow yeni Rusya’nın hem kurucusu hem de kurbanı oldu. Putin rejimi için ille de Nemzow’un bedeninin tasfiyesi gerekmiyordu. Nemzow zaten ruhen ve fikren Rusya siyasetinden çoktan tasfiye olmuştu.

Nemzow erken tasfi̇ye oldu
Nemzow’un kim olduğunu anlamak için biraz geçmişe gidelim: Herkes, uzun süredir alkolik ve hasta olan Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin’in görevi Boris Nemzow’a devredeceğini düşünüyordu ama o sürpriz yaparak 1999’da ismi hiç duyulmayan Wladimir Putin’e devretti.

Olay şöyle başladı ve bitti: Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra kurulan Rusya Federasyonu’nun ilk devlet başkanlığına Boris Yeltsin getirildi. Yeltsin, 1991 – 1999 yılları arasında görevde kaldı ve asıl olarak Sovyetler Birliği’ni tasfiye ile uğraştı. Yani dev kamu ekonomik birliklerinin özelleştirilmesi, kamu topraklarının satışı ve kamuya ait bütün mal varlıkalarının iktidara yakın oligarklara devri Yeltsin’in zamanında gerçekleşti.

Sovyetler Birliği’nin tasfiyesi sırasında Yeltsin’in çevresinde ve karşısında iç içe geçmiş, sürekli elemanları değişen, siyasi ve ekonomik çeşitli çıkar çevreleri oluştu. Bir dönem Yeltsin’in en yakınında olanlar diğer dönem “paralel” ilan edildi. İşte bu odaklardan biri de hep Boris Nemzow oldu. Yeltsin, özelleştirme ve ulufe dağıtımını bir dönem Başbakan 1. Yardımcıları Anatoli Çubayes ve Boris Nemzow ekibi ile yürüttü ve ülkeyi de sermayeyi de bu ekip yönetti.
Anatoli Çubays - Boris Nemzow ekibi, Avrupa’da sosyal devletin tasfiyesini ilk başlatan İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher ve ABD’de Bush ekibinin söylediklerini harfiyen uyguluyorlardı. Nemzow, sonuçta Rusya’nın bu iki ülke gibi olacağına da inanıyordu.


Dünya devinden pay alamadı
Boris Nemzow hükümette çok önemli bir görev üstlenmişti. Nemzow enerji sektörünün özelleştirilmesi, yani ülkenin en büyük gaz, elektrik ve petrol kuruluşlarının bölüştürülmesi çalışmasını yürütüyordu. Dünya devi doğalgaz şirketi Gazprom kendine bağlıydı. Ayrıca demiryolu işletmesinin yeniden yapılandırılması da kendine bağlıydı. Kısaca söylemek gerekirse, Rusya’nın asıl zenginliğini Nemzow dağıtıyordu. Bu operasyonlardan gelen paralarla havuz medyası kuruluyor, Rusya’da muhalefete yer olmayan Yeltsin’e, daha doğrusu Yeltsin’in çevresindeki oligarka bağlı bir sistem geliştiriliyordu. Yeltsin, Nemzow’u önce Yakıt ve Enerji Bakanlığı görevine de getirerek daha da güçlü yaptı.

Nemzow’un pastadan fazla pay aldığını düşünen diğer ekipler adım adım adım öne çıkmaya başladı. Üstelik başbakan ve eski Gazprom genel müdürü Viktor Çernomirdin de Nemzow ile ters düşmeye başlamıştı. Oligarklar arasında kavga şiddetlendi. Nemzow, Gazprom’un özelleştirilmesinden sonra, devlete olan vergi borçlarını ödemediğinden yakınmaya, ödemesi gerektiğini söylemeye başladı. Nemzow’a göre, vergi toplayamayan devlet, sağlık ve eğitim gibi kamu harcamalarına para harcayamaz duruma gelmişti. Nemzow’un bu tezi aslında sosyal devleti savunmak için değil, Gazprom’un yönetimini ele geçirmek için yaptığı hamlelerdi. Bu tartışma sadece Çernomirdin ile arasının daha da açılmasıyla sonuçlandı.

İlk başarılı tasfiyeden sonra kendi tasfiyesi
Ancak Çubays – Nemzow ekibi burada kaybettikleri iktidarı başka yerde kurmaya niyet etti ve başarılı da oldu. Anatoli Çubays ve Boris Nemzow, dünyada ilk 100 zengin arasında gösterilen diğer oligark Boris Berezovski’nin, Rusya Güvenlik Konseyi Sekreter Yardımcılığı görevinden uzaklaştırılmasını sağladı. Resmi telefon şirketi Svyazinvest’in, özelelştirilmesi sırasında, Çubays ve Berezovski’nin arası açılmıştı. Bu ihaleye, hem Çubays’ın, hem de Berezovski’nin, belli firmaları destekleyerek perde arkasından katıldıkları yolunda, Rus basınında spekülasyonlar yer almıştı. Yeltsin, Çubays ve Nemzow tarafında yer aldı.
Ancak bu başarılı adım kalıcı olamadı ve diğer oligarkların baskısıyla Yeltsin, Nemzow’u yavaş yavaş iktidardan uzaklaştırmaya başladı.

Yeltsin, önce Başbakan Yardımcısı Boris Nemsow’un, aynı zamanda sürdürdüğü Yakıt ve Enerji Bakanlığı görevine son verdi. Daha önce diğer Başbakan Yardımcısı Anatoli Çubays’ın da Maliye Bakanlığı görevine son verilmişti. Petrol boru hatları tartışmalarında kilit mevki olan Yakıt ve Enerji Bakanlığı’na, Bakan Yardımcısı Sergey Kiriyenko atandı. Kriyenko, Mart 1998’de Başbakan oldu ve nemzow’ları siyaset sahnesinden silen yeni dönem başladı.

Oligarkların patronu
Boris Nemzow’un Wladimir Putin ile yıldızları hiç barışmadı. Ancak, Nemzow hiçbir zaman Putin’in yerine geçecek kadar bir güce erişemedi. Örneğin Putin’in halk desteği  %80’lerdeyken Nemzow memleketi Soçi belediye başkanlığı seçimlerinde bile ancak oy alabildi.  Nemzow en son Rusya’nın değil batının Ukrayna politikasını destekliyordu. Bu Rusya için bir tehdit değildi. Çünkü Çeçenistan krizinde de Rusya’nın değil batının politikasını desteklemişti.

Sonuçta Rusya’da Putin’in etrafında dönen çok güçlü bir iktidar bloğu var ve bizdeki CHP gibi belli bir oy oranını geçemeyen Komünist Parti dışında başka da bir partinin yeşermesine izin verilmiyor. Bu cinayetten sonra da Rusya’da Putin iktidarının sarsılacağını düşünmek fazla iyimserlik olur. Rusya oligarklarını yönetmek için Putin’den başkasının şimdilik hiçbir şansı yok. Zaten Putin de dünyanın en zengin liderlerinden biri olarak başka bir oligark durumda.