Nijer’deki sorunu anlamaya gerek yok, diyor ABD: Ateş aç yeter

Vijay Prashad - Tarihçi, Ortadoğu Uzmanı

4 Ekim’de, dört ABD askeri Nijer’de silahlı çatışmada öldürüldü. ABD hükümeti elinde çok az istihbarat olmasına rağmen askerlerin IŞİD tarafından öldürüldüğüne ikna oldu. Afrika’da görev yapan eski bir istihbarat görevlisine göre aslında ABD’nin failin kim olduğunu gerçekten bilme ihtimali çok düşük.

Bu sırada, komşu Mali’deki elçilik konutunda 4 Haziran’da bir Yeşil Bereli öldürüldü. Şu anda ABD özel operasyonlar biriminden iki kişinin bu askeri öldürdüğü ihtimali üzerinde duruluyor. Yeşil Bereliler üçüncü Özel Kuvvet Grubu içinde. Nijer’de öldürülen askerler de bu gruptan geliyor, şubatta araba kazasında ölen asker gibi. Bu askerlerden hiçbirini IŞİD öldürmedi. Fakat ölümleri ABD’de ve Sahel ülkelerinde, Sahra Çölü’nün güney sınırını oluşturan bu kuşaktaki Batı askeri sayısının artışıyla ilgili ciddi soruları gündeme getirdi.

Teröre karşı savaş!
Bu askerlere Sahel’de ‘Teröre Karşı Savaş’ görevi verilmiş. İşleri IŞİD’e, Mağrip El Kaidesi’ne ve Boko Haram’a karşı savaşmak. Bu gruplar muhakkak ki Sahel’in çeşitli bölgelerinde varlıklarını sürdürüyorlar. Varlıkları, Fransızların G5 Sahel İnisiyatifi'ndeki beş Afrika ülkesiyle (Burkina Faso, Çad, Mali, Moritanya ve Nijer) hareket etmesine yol açtı. Fransa açık ki burada kendi ajandasını uyguluyor fakat G5 içinde adı geçmiyor. Bu zamanda neokolonyalizm (yeni sömürgecilik) böyle işliyor. Emperyal güç yerel hükümetlerin arkasına saklanıyor fakat kontrolü elinde tutuyor.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Bamako’daki temmuz zirvesinde sürece yön verdi. Avrupa Birliği (AB) Sahel bölgesindeki yeni askeri güç için 57 milyon dolar sözü verdi. Fransa ek olarak 9 milyon dolar ve askeri teçhizat desteği koydu. Fransa’nın buradaki çabaları Barkhane Operasyonu adı altında 2014’te başlamıştı. G5 tarafından Sahel boyunca savaşacak 3 bin asker tahsis edildi. Fransızların üssü Çad’ın başkenti N’Djamena’da fakat askerleri tüm Sahel’e yayılmış durumda.

Dört ABD askerinin ölümü sonrası ABD Dışişleri Bakanlığı G5 bölgesel terör karşıtı güce 60 milyon dolar sözü verdi. Pazartesi günü ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson, G5 Sahel gücündeki beş ülkeyi ‘bölgesel ortak’ olarak tanımladı. ‘Bu kazanmanız gereken bir savaş’ dedi Tillerson. ‘Bu fonlar görevi başarıyla tamamlamak için kilit rol oynayacak’. ABD daha önce BM’nin rolü nedeniyle bu misyonu desteklemek konusunda gönülsüzdü. Şimdi bile, BM’deki G5 Sahel misyonu toplantısında Fransız Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian’a eşlik etmeyecek. Bununla beraber, ABD bu güce azımsanamayacak ölçüde finansal kaynak sağlayacak.

Bu kaynaklar ABD’nin çabalarının hepsi değil. Agadez’e (Nijer) inşa edilen 100 milyon dolarlık İHA üssü var. Bu üsten önce Fransa’nın Mali’ye 2013’teki müdahalesine destek sağlamak için yine Nijer’e bir üs inşa edilmişti. Aynı zamanda Nijer’in başkenti Niamey’de bir ABD askeri tesisi bulunuyor. Öte yandan Sierra Leone’den Etiyopya’ya kadar pek çok noktada ABD’nin ‘gizli’ üsleri bulunuyor. Sömürgecilik karşıtı düşüncenin kalıntıları en arzulu ABD müttefiklerini bile ABD Afrika Gücünü (AFRICOM) kıtaya kabul etmekten alı koyuyor (üssü Almanya’nın Stuttgart kentinde); yine de Liberya ve Etiyopya açıkça merkezi hoş karşılayacaklarını ifade etti. AFRICOM, ABD’nin Sahel boyunca operasyonlarını izliyor. Beyan ettiği amacı terörizme karşı savaşmak; bu amacın dışında, 2011’de Libya’ya karşı NATO savaşında yer alsa da...

Terörizm?
Ağustosta G5 Sahel Gücü’nün yaratılmasından sonra Çadlı bir yetkiliye Fransızların bu çaba için neden Çad’da bir üslerinin olduğunu sordum. Boko Haram tehdidi Çad’da Nijerya’dakinden çok daha azdı. Aynı yetkili beni ekimde arayarak Trump yönetiminin seyahat yasağının içine neden Çad’ı katıp da Mali’yi, Nijer’i ve Nijerya’yı katmadığını sordu. Geçen yıl Boko Haram Nijerya’da 120 saldırı düzenlerken bu sayı Çad’da yalnızca dörttü. Fransa neden Mali’de ya da Nijer’de değil de Çad’da?.. G5 Sahel Gücü’nün ve Amerika’nın Sahel’e ağırlık vermesinin gerçek nedeni terörizm miydi?

Terörizm bölgedeki sorunlardan en ezicisi olmayabilir; yoksulluğun haricinde yüz yüze olunan sorunlar arasında Sahra’nın genişlemesi ve devletlere karşı kokain, silah ve insan kaçakçılarının teşkil ettiği tehlike var.

Sahel daha az tarımsal ürün verdikçe, nüfusun bazı kesimleri kaçakçılığa yöneldi. Uyuşturucu kaçakçılığı bölgede başlıca sorunlardan biri, Güney Amerika’daki kokain mafyaları şimdi bölgeye yerleşiyor. 2012’de BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi, 30 ton uyuşturucunun Avrupa’ya Sahel’den geçtiğini tahmin ediyor. Bu mafya için 1.2 milyar dolar gelir demek.

Nijer ve Mali’ye giden yollarda BM ve yerel yetkililer uyuşturucu ve insan kaçakçılarını tutukluyor. Kaçakçılar üzerindeki baskılar, diyor, Çadlı yetkili; Sahel’de büyük gerginlik yarattı. Kaçakçılar ordu güçlerine ve kaçakçılık rotalarını araştırmaya gelen yetkililere saldırıyor. Nijer’deki ABD devriyesine ateş edenlerin de kaçakçı olma olasılığı çok yüksek.

ABD ve Fransa, Sahra Çölü’nün güney sınırına kurduğu bu üsler ve konuşlandırdığı askerlerle ne yapmaya çalışıyor? Bu durum ‘Teröre Karşı Savaş’ ile değil, Sahra’nın genişlemesi ve yoksulluğun etkisiyle çöken devlet otoritesini kontrol altında tutma mekanizmasıyla alakalı görünüyor. Askerin bu soruna bir çözümü yok. Kaçakçılara ve yoksullara karşı savaşa girişecekler. Mali ve Tuareg isyancıları arasındakiler gibi barış anlaşmaları pamuk ipliğine bağlı. ‘Teröre Karşı Savaş’ adı altında yapılanlar, bu anlaşmalara zarar verecek ve herkesin herkese karşı olduğu bir savaşı Sahel’de başlatacak. Bu kabus gibi bir senaryo.

Çeviri: Ömür Şahin Keyif