Türkiye’de ilk kez ülke genelinde olağanüstü hâl uygulaması yürürlüğe girdi. OHAL iktidara, ‘güvenlik’ gerekçesiyle temel hak ve özgürlükleri istediği gibi kısıtlama imkânı veriyor

OHAL ne getiriyor?

HABER MERKEZİ

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, ‘demokratikleşme amacıyla’ ilan edildiğini söylediği Olağanüstü Hâl Uygulaması (OHAL), 15 Temmuz Darbe Girişimi’nin ardından Türkiye tarihinde ilk defa ülke genelinde yürürlüğe girdi. Yürütmeye çok geniş yetkiler veren OHAL, temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanmasına ‘güvenlik’ adına imkân tanıyor. Süreç içinde Meclis’te onaylanan ‘Kanun Hükmünde Kararnameler’ kritik bir rol oynuyor. OHAL şimdilik 3 ay süreyle ilan edilse de, TBMM tarafından her seferinde azami 4 ay süre ile uzatılabiliyor. Turgut Özal döneminde, 19 Temmuz 1987 tarihinde doğudaki 14 ili kapsayacak şekilde yürürlüğe konan OHAL, tam 46 kez uzatılmış ve 30 Kasım 2002 tarihinde kaldırılmıştı. İşte 5 soruda OHAL hakkında bilinmesi gerekenler:

1 OHAL hangi durumlarda ilan edilir?
Anayasa’nın 119. ve 120. maddeleri uyarınca hükümetin böyle bir yetkisi bulunuyor. Doğal afet, salgın hastalıklar, ağır ekonomik buhran ve yaygın şiddet olayları gerekçe gösterilerek OHAL, Cumhurbaşkanı’nın başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’nca Milli Güvenlik Kurulu’nun (MGK) da görüşü alınarak tek seferde 6 ayı geçmemek koşuluyla ilan edilebiliyor. Karar için Meclis’ten de onay gerekiyor.

2 Olağanüstü hâl uzatılabilir mi?
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasa’nın 121. Maddesi uyarınca OHAL’i, ‘olağanüstü hâl koşullarının devam etmesi durumunda’ azami 4 ay süreyle uzatabilme yetkisine sahip.

3 Süreç nasıl işler?
Anayasa’nın 91’inci Maddesi, OHAL’de Bakanlar Kurulu’na Kanun Hükmünde Kararname (KHK) çıkarma yetkisi veriyor. OHAL’de yasama alanında yürütmenin yetkisi KHK’ler aracılığıyla artırılıyor. 91. Madde’deki, “Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ile dördüncü bölümünde yer alan siyasî haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez” ifadesinden önce, “Ancak sıkıyönetim ve olağanüstü hâller saklı kalmak üzere” ifadesi yer alıyor.

4 Uygulanabilecek yasaklar ve kısıtlamalar nelerdir?
OHAL’de uygulanabilecek yasakları ve tedbirleri Anayasa’nın 9. 10. ve 11. Maddeleri düzenleniyor. Alınabilecek yasakların önemli olanları şu şekilde:


Gözaltı süreleri uzayacak
»Normal şartlarda, Anayasa’nın 19’uncu Maddesine göre gözaltına alınan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç 48 saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılıyor. Ancak yine 19. Madde’de, gözaltı sürelerinin OHAL döneminde uzatılabileceğine ilişkin hüküm bulunuyor ve gözaltılar konusunda iç hukukta bir sınır belirtilmiyor. Yani gözaltı süreleri uzatılabiliyor.
»Sokağa çıkmayı sınırlamak veya yasaklamak. Belli yerlerde veya belli saatlerde kişilerin dolaşmalarını ve toplanmalarını, araçların seyirlerini yasaklamak.
»Kişilerin; üstünü, araçlarını, eşyalarını aramak ve bulunacak suç eşyası ve delil niteliğinde olanlarına el koymak.
»Ruhsatlı da olsa her nevi silah ve mermilerin taşınmasını veya naklini yasaklamak.
»Bölgede olağanüstü hâl hizmetlerinin yürütülmesi ile görevli personelin yıllık izinlerini sınırlamak veya kaldırmak.
»Olağanüstü hâlin ilanına veya devamına sebep olan hallerin Türkiye Cumhuriyeti sınırları ve mücavir (komşu) yurt bölgelerimiz üzerinde cereyan etmesi ve eylemcilerin eylemlerini müteakip komşu ülke topraklarına sığındıklarının tespit edilmesi durumunda sınır ötesi harekât planlayıp icra etmek.
Basına müdahale imkânı
»Gazete, dergi, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını yasaklamak veya izne bağlamak.
»Söz, yazı, resmi, film, plak, ses ve görüntü bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak veya yasaklamak.
»Her nevi sahne oyunlarını ve gösterilen filmleri denetlemek, gerektiğinde durdurmak veya yasaklamak.
»Toplantı ve gösteri yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, izne bağlamak.
»Dernek faaliyetlerini; her dernek hakkında ayrı karar almak ve üç ayı geçmemek kaydıyla durdurmak.

5 OHAL ile sıkıyönetimin farkı nedir?
Kısaca; sıkıyönetim durumunda idare yetkisi sıkıyönetim komutanlarına bırakılıyor. OHAL’de ise idare yetkisi, siyasi iktidara ve onun yetkilendirdiği olağanüstü yetkilere sahip valiler ile kaymakamlara ait. Bunun yanında sıkıyönetim, OHAL’den daha sert ‘askeri tedbirleri’ içeriyor.