Onlar, bizler…

Tolga Mırmırık - Twitter: @mirmirik

Kendini feda etmek, fedakârlık ya da özgecilik, bir çıkar gözetmeksizin hatta çıkarına aykırı olsa da bir başka birey için yararlı olacak bir şeyler yapabilme durumu olarak nitelendiriliyor. Genelde aynısı olarak görülen ve Latince’ den kökten dilimize yerleşmiş olan “Alturizm” kavramında ise “karşılıklılık” ilkesi daha çok gözetilmekte ve birisi bana yardım ediyorsa ben de ona yardım etmeliyim bakışı ağır basmaktadır. Genelde eş anlamlı kullanılır üç tanımlama da.

Alturizm, hayvanlar arasında da sık sık gözlemlenen bir davranıştır. Örneğin, arılar ve karıncalar kraliçeleri ve kolonilerinin hayatta kalması için kendilerini feda edebilirler. Arıların sokması ölümcül olabilir ve karıncalar, savunma için saldırgan davranışlar sergilerken zarar görebilirler. Ancak bu davranışlar, koloninin hayatta kalması ve üreme başarısı için gereklidir. Bireysel feda, koloninin genetik materyalinin korunması ve diğer üyelerin hayatta kalması için kritik bir rol oynar.^*1

Elbette, hayvanlar dünyasında olduğu gibi insanlar arasında da alturizm ve grup için kendini feda etme davranışları yaygındır. İnsanlar arasında bu davranışları sergilemenin nedenleri, hayvanlar arasındakilerden biraz farklı olabilir, ancak temelinde aynı prensipler geçerlidir.

Örneğin, bir yangın veya deprem gibi afetlerde insanlar genellikle birbirlerine yardım ederler. Bu, alturizm davranışının bir örneğidir. İnsanlar, akrabalık derecesi yüksek olmayan diğer insanlara yardım etmek için bile çaba gösterirler. Bu nedenle, alturizm davranışı insanlar arasında daha geniş bir etki yaratabilir.

Ayrıca, savaş zamanlarında askerler kendilerini savaşta kaybedebilirler ancak diğer askerlerin hayatını kurtarmak için kendilerini riske atarlar. Bu, grup için kendini feda etme davranışının bir örneğidir. Askerler, aynı birlikte savaşan diğer askerlere karşı bir bağlılık hissi geliştirebilirler ve bu bağlılık, diğer askerlerin hayatta kalması için kendi hayatlarını riske atmalarını motive edebilir.

Gerçekler

Son yaşadığımız deprem felaketi herkese bu alturizm konusu ile ilgili farklı gerçeklikleri gösterdi. Vicdanı olan çoğumuz, daha depremin ilk gününden işini gücünü bırakıp bölgeye gitti, gidemeyenler kendi şehirlerimizdeki yardım merkezlerinde sabahlara kadar yardım malzemeleri toplamak, yardım kolilerini gruplamak ve paketlemek ile uğraştık. Kredi çekip tır ayarlayan bir arkadaşımı biliyorum. Birebir şahit olduğum gibi, siyasi parti il ve ilçe örgütlerinde partili ya da partisiz onlarca kişi uzun saatler destekte bulundu, koordinasyonları yönetmeye çalıştı. Maddi gücü daha yerinde olanlarımız, finansal anlamda çok daha büyük çaplı desteklerde bulunabildi.

Kendi sektörüm olan bilişim teknolojilerinden yaklaşık 20 bin kişi, 500 kişilik temel bir ekibin yönlendirmesi ile 2 gün içinde bir araya gelip, bölgedeki yardıma destek ve sosyal medyadan yayılan yardım taleplerini otomatik toplayıp, onay mekanizmasından geçirip harita üzerinde ilgili kurtarma ekiplerine ileten ve benzeri birçok uygulama yaptı (bizim sektörü bilmeyenler için bunun bir mucize olduğunu söyleyebilirim). Bu kişilerin hemen hepsi gündüz çalıştıkları işlerinden feragat edip göreve koştular, sabahlara kadar bilgisayarları başında çalıştılar.

Deprem bölgesindeki anlatılanlar da insana inanası zor fedakârlık olaylarını barındırdı. Gaziantep’te, kendi apartmanında mahsur kalanları hızlıca dışarıya tahliye edebilmek için tüm katları gezen, bulabildiklerini dışarıya çıkaran Burhan Polat, son kişiyi de çıkardıktan sonra duvarın çökmesi ile yaşamını yitirdi örneğin.

Diğer kabile…

Son olarak yaşadığımız olaylar evrimsel açıdan da rakip hayvan gruplarında örnekleri görüldüğü gibi alturizmin diğer tarafı olan dezavantajın dikkate kimler tarafından daha ön planda tutulduğunu da göstermiş oldu. Kimilerimiz, birincil görevleri bu olmasına rağmen bazı kişi ya da grupların neden yardıma olması gerektiği gibi koşmadıklarına o kadar şaştılar ki. İşin siyasi yanı bakışı dışında evrimsel gelişimimizdeki basit bir nedeni de akla getirdiğimizde bunun da aslında bir başka yönünü görebiliyoruz.

Alturizm davranışı, akrabalık derecesi yüksek olmayan bireylere yardım etmek için daha az etkilidir. Bu nedenle, bir canlının “yabancılara, diğerlerine, onlara, bunlara” yardım etmenin kendi çıkarlarına ters olacağını düşünmesinin, kendi genlerinin aktarılması açısından dezavantajlı olduğu düşünülür. Belki de neden aynı ülkenin insanı olmamıza rağmen bu kadar acı yaşadığımızın cevaplarından birisi, ötekileştirmenin örneklerindendir.
Olabildiği kadar iyi haftalar olsun.

1* The evolution of extraordinary self-sacrifice | Scientific Reports (nature.com)