OVMP: Eski ve emek karşıtı

Bu yazımızda geçen hafta verdiğimiz sözü tutarak Orta Vadeli Mali Plan’ın (OVMP) içeriği, öngördüğü bütçe göstergeleri ve politikalar açısından değerlendirilmesini ve 2019 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi ile karşılaştırılmasını yapmaya çalışacağız.

OVMP önceki dönemi sorgulamıyor
Önce içeriğinden başlayalım. Şu söylenebilir: OVMP(2019-2021)’de eski OVPM’lerde olduğu gibi bir önceki OVMP(2018-2020) dönemiyle ilgili hiçbir değerlendirme yapılmıyor. Önceki OVMP öngörülerinin gerçekleşip gerçekleşmediği sorgulanmıyor. Oysa 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu bu tür bir değerlendirmeyi ve sorgulamayı zorunlu kılıyor. Zaten OVMP tablo formatı da bu tür bir sorgulamaya olanak vermiyor. Çünkü tablolarda göstergelere (temel makroekonomik göstergeler ve merkezi yönetim bütçe büyüklükleri) ait sadece 2019-2021 dönemine ilişkin öngörülere yer veriliyor.

Böyle bir sorgulama yapılmış olsaydı, OVMP (2018-2020)’nin 2018 yılı merkezi yönetim bütçe büyüklüklerinin niye gerçekleşmediği, bu büyüklüklerin 2019 ve 2020 öngörülerinin niye değiştirildiği gerekçeleriyle öğrenilmiş olacaktı. Örneğin öngörülen bütçe açığı ve faiz ödeneği 65,9 ve71,7 milyar iken bu büyüklüklerin gerçekleşme tahminlerinin sırasıyla 72,1 ve 76,4 miyar lira olması bekleniyor. Aynı kalemlerde önceki OVMP’de 2019’da 73,2 ve 85,0; 2020’de 70,5 ve 96,0 milyar düzeyinde öngörüler yapılırken bu OVMP’de aynı kalemler ve yıllar için öngörüler sil baştan değiştiriliyor. Aynı kalemler için öngörüler 2019’da 80,6 ve 117,3; 2020’de ise sırasıyla 98,1 ve 147,7 milyar lira olarak değiştiriliyor. Bu tespitler diğer bütçe büyüklükleri için de geçerlidir. Gerçekleşme tahminlerinin öngörülerden niye saptığının ve öngörülerin niye bir sonraki OVMP’lerde değiştirildiğinin öğrenilememesi oldukça manidardır.

Bir diğer benzerlik, bu OVMP’nin de eskileri gibi ‘’kopyala yapıştır yöntemiyle’’ hazırlanmış olmasıdır. Herhalde bu nedenle olsa gerek bu OVPM için ‘yeni’ nitelendirmesi yapılmamıştır. Hatırlanacaktır, damat Albayrak 10 Ağustos’ta yaptığı yeni ekonomik model tanıtım toplantısında “OVP, 61’i çizip 62’yi yazalım OVP’si olmayacak. Bu dönemki OVP kurumumuzun daha önce hazırladığı ve raftan çıkarıp hazırladığımız bir OVP olmayacak” diye çok iddialı konuşmuştu.

Ancak görüldü ki, YEP bilindik OVP (YEP’le ilgili yazılarımıza bakılabilir). Aynı durum, bu OVPM için de geçerlidir.

Benzerliklerin yanı sıra farklılıklar da var
Tabii farklılıklar da yok değil. Bu OVMP ile eskisi arasındaki en önemli fark, bu kez YEP’in birden kalkınma planlarıyla eşdeğer bir statüye yükseltiliyor olmasıdır. Hatırlanacaktır, geçen haftaki yazımızda da belirtildiği üzere 2019-2021 Dönemi Bütçe Çağrısı’nda da aynı tutum sergilenmektedir. Çünkü söz konusu iki belgede OVP ve OVMP’nin YEP kapsamında hazırlandığı belirtiliyor. Oysa YEP, bizatihi OVP’nin (2019-2021) ta kendisidir.

Bir diğer farklılık, OVMP’ye göre hazırlanan 2019-2021 Dönemi Bütçe Çağrısı’nda bir önceki çağrıda yer alan önemli bir ifadeye (bu ifade tüm bütçe çağrılarında yer alıyor) bu kez yer verilmemiş olmasıdır. Çağrı metninden çıkarılmış ifadeyi aynen aktarıyorum. İfade şöyle: “Kamu idarelerinin faaliyetlerinin, iç kontrol ve iç denetim standartlarına uyum düzeyinin artırılması sağlanacak, kamu idarelerinin mali yönetim ve kontrol alanındaki hizmetlerinin etkinliğini artırmaya yönelik olarak insan kaynakları altyapısını güçlendirmek amacıyla faaliyetler yürütülecektir. Kamu kurum ve kuruluşlarının stratejik planlarının Kalkınma Planında yer alan politikalarla uyumu gözetilecek, kurum bütçelerinin harcama politika ve öncelikleriyle bağlantısını artırmak, kamu kaynağıyla elde edilen çıktı ve sonuçların daha etkin bir şekilde ilişkilendirilmesini ve çok yıllı bütçeleme anlayışının kamu idareleri tarafından daha fazla benimsenmesini sağlamak amacıyla kamu hizmetlerini program yaklaşımıyla ele alan bütçe yapısına kademeli olarak geçilmesine yönelik çalışmalar tamamlanacaktır.”

Bu ifadeyle aslında 5018’in stratejik planlarının Kalkınma Planında yer alan politikalarla uyumlu hazırlanması gereğini öngören 9’uncu maddeye bir gönderme yapılıyor. Ancak ortada ne 11’inci Kalkınma Planı ne de bütçe kapsamındaki kamu idarelerince hazırlanmış stratejik planlar var. Söz konusu ifade metinden çıkarılarak gerçek durum gizlenmiş oluyor. Ayrıca anlaşılıyor ki, kamu idarelerinin faaliyetlerinin, iç kontrol ve iç denetim standartlarına uyum düzeyinin artırılmasının sağlanması, kamu idarelerinin mali yönetim ve kontrol alanındaki hizmetlerinin etkinliğini artırmaya yönelik olarak insan kaynakları altyapısını güçlendirici faaliyetlerin yürütülmesi önemsenmiyor.

Çarpıcı bir başka farklılık, ilk kez 2019-2021 dönemi Yatırım Genelgesi eki Yatırım Programı Hazırlama Rehberi’nde resmi olarak mevcut olmayan belgelere gönderme yapılmış olmasıdır. Söz konusu rehberde “Onuncu Kalkınma Planı ve Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı, yatırım programı hazırlık ve uygulama çalışmalarının temel politika çerçevesini oluşturacaktır’’ denilmesi oldukça manidardır. Çünkü Onuncu Kalkınma Planı 2019’da geçerliliğini yitiriyor. Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı ise henüz hazırlanabilmiş değil.

OVMP de YEP gibi emek karşıtı
Öngörülen politikalara gelince şu saptama yapılabilir: OVP’de öngörülenler OVMP’dekilerle bire bir örtüşüyor. OVMP’de YEP(OVP)’de olduğu gibi emek karşıtı bir program öngörülüyor. Mal ve hizmet alım giderleri ile cari transferlerde ciddi bir tasarruf öngörülüyor. İkincisi emekçiler açısından çok önemli. Cari transferlerin belirlenmesinde, başta sosyal güvenlik sisteminin finansman ihtiyacı olmak üzere, tarımsal destekleme ödemeleri, sosyal amaçlı transferler ve hane halkına yapılan transferler, KOSGEB destekleri, teşvik ödemeleri ile ihracat destekleri, trafik garanti ödemeleri, TCDD Taşımacılık A.Ş. kamu hizmeti yükümlülüğü, bireysel emeklilik sistemi, pansiyon hizmetleri, burs ve harçlıklar, beslenme yardımı, öğrenci katkı payları, engelli evde bakımı, doğum yardımı, yaşlı ve engellilerin ücretsiz taşınması gibi sosyal yardım, teşvik, destek vb. programlardan yararlanacak kişi sayısı ve maliyeti etkileyen unsurlar ile tasarruf tedbirlerinin göz önünde bulundurulduğuna özel bir vurgu yapılıyor. Benzer şekilde, ayrıca yatırım harcamalarında (sermeye giderleri ve transferleri toplamı yatırım tutarını oluşturuyor) da tasarrufa gidileceğine dikkat çekiliyor. Hatırlanacaktır, yapılacak toplam tasarruf YEP’te tutar olarak da belirtiliyor.

Diğer bakanlıklar devre dışı bırakılıyor
Tuhaftır, 2019 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi’ndeki ödenek teklifleri OVMP(2019-2021)’nin ekinde yer alan ödenek teklif tavanlarıyla bire bir örtüşüyor. Oysa bunların farklılaştırılması gerekiyor. 5018, OVMP ile bütçe teklifinin hazırlanması arasında geniş bir zaman (bu süre yaklaşık bir aydır. Takvime uyulsaydı, 15 Eylül’de OVMP yayımlanacaktı. Kamu idareleri, bütçe gelir ve gider tekliflerini en geç eylül ayı sonuna kadar Cumhurbaşkanlığı’na göndermiş olacaklar ve kamu idarelerinin yetkilileriyle gider ve gelir teklifleri hakkında yapılacak görüşmelerin ardından bütçe 17 Ekim’de Meclis’e sunulmuş olacaktı) bırakılmasını öngörüyor. Teklifteki ödeneklerin ödenek teklif tavanlarıyla örtüşmesi kamu idarelerine dayatılma yapıldığı anlamına geliyor. Bu aynı zamanda Hazine ve Maliye Bakanlığı dışındaki bakanlıkların devre dışı bırakılması demektir. Bu kabul edilebilir bir durum değildir.

Geliniz, 2019 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi’nin ayrıntılı değerlendirmesini gelecek yazıya bırakalım.