Pakistan-Çin ilişkileri ABD’yi endişelendiriyor

ABD’nin Pakistan’a yapacağı 300 milyon dolarlık yardımı “terörle mücadelede yeterince başarılı olmadığı iddiasıyla” vermekten vazgeçmesi iki ülke arasında zaten iyi olmayan ilişkileri daha da kötüleştirecek. Buna rağmen yardımın yapılmayacağının duyurulmasının hemen ardından ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun Pakistan’ı ziyaret etmesi nasıl yorumlanabilir?

İki nedeni var; ya Pompeo bizzat baskıyı ifade etmek için gitmiştir ya da gittikçe Çin’e yaklaşan Pakistan’ı kaybetmemek için “gönül” almaya. İkisi de çok mümkün ama ikincisi daha ağır basıyor, çünkü Pakistan ile Çin arasındaki ilişkiler her geçen gün ABD’yi rahatsız edecek kadar iyi durumda. Nükleer bir güç olan Pakistan ile artık gerçek bir siyasi/ekonomik dev olan Çin’in iyi ilişkiler içinde olması ABD için arzulanabilir bir durum değil.

Devrimden üç yıl sonra

Pakistan ile Çin arasındaki diplomatik ilişki devrimden, yani 1949’dan üç yıl sonra 21 Mayıs 1951’de kuruldu. Pakistan'ın ilk resmi hükümet heyeti de, devrimden sadece üç ay sonra 4 Ocak 1950'de Çin’i ziyaret etmişti. Ama toplumsal anlamda ilişkilerin binlerce yıllık tarihi var. Çin tüccarları, ticaret nedeniyle bugünkü Pakistan üzerinden Avrupa'ya giderlerdi, çünkü Pakistan, eski İpek Yolu üzerinde önemli bir istasyondu. 2000 yıldan uzun bir süre önce, Faxian ve Xuanzang gibi Çinli rahipler, Budizm'i incelemek için Pakistan'a gitmişlerdi.

Diplomatik ilişkilerin ilk altı yılı genellikle “politik” düzeyde kaldı iki ülke arasında. İki ülke de hem iç hem de bölgesel sorunlarda birbirlerini destekler konumda oldular. Birçok konuda mutabaka vardılar, anlaşmalar imzaladılar. Bunları anımsatalım:

Ocak 1963: Çin ile Pakistan arasında ilk resmi ticaret anlaşması imzalandı.

Mart 1963: Çin - Pakistan sınır anlaşması

Ağustos 1963: Hava taşımacılığı anlaşması

Mart 1965: Çin ve Pakistan hükümetleri, Rawalpindi'de kültürel değişim anlaşması imzaladı. Her iki taraf da yıllık kültürel değişim için planlar hazırlamayı kabul etti.

Temmuz 1971: Pakistan, ABD ile Çin'in temas kurmasına yardım etti, bu ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’in Çin Halk Cumhuriyeti’ni ziyaretine yol açtı.

Mayıs 1976: Çin ve Pakistan bilim ve teknoloji alanlarında işbirliği anlaşması imzaladı.

1978: Dağlık Kuzey Pakistan'ı batı Çin’e bağlayan Karakurum Otoyolu resmen açıldı.

Ağustos 1982: İki ülke Pakistan-Çin sınırındaki Khunjerab Geçidi'ni açma protokolünü imzaladı.

Ekim 1982: Pakistan Devlet Başkanı General Ziya-ül-Hak, Çin'e resmi bir ziyarette bulundu. Ziyaret sırasında her iki taraf da Çin-Pakistan Ortak Ekonomi, Ticaret ve Teknoloji Komitesini kurmayı kabul etti.

Eylül 1986: Çin ve Pakistan kapsamlı bir nükleer işbirliği anlaşması imzaladılar.

Mart 2002: Çin Devlet Başkan Yardımcısı Wu Banggu, Gwadar Limanı'nın temel atma törenine katılmak için Pakistan'ı ziyaret etti. Çin proje için 198 milyon dolar sağladı.

Kasım 2006: Çin ve Pakistan Serbest Ticaret Anlaşması’nı imzaladı.

Temmuz 2010: Pakistan ve Çin terörle mücadele ek tatbikatı gerçekleştirdiler.

Temmuz 2013: Pakistan ve Çin, Pakistan'ın Gwadar Limanı'nı Kuzeybatı Çin’in Xinjiang Uygur otonom bölgesindeki Arap Denizi ve Kaşgar'a bağlayacak olan 46 milyar dolarlık Çin Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC) için tarihi çerçeve anlaşmasını imzaladı.

Nisan 2015: Devlet Başkanı Şi Cinping, Pakistan'ı ziyaret etti etti. Ziyaret sırasında, 51 anlaşma imzalandı. Başkan Memnun Hüseyin, Şi’ye Pakistan’ın en yüksek nişanı Nishan-i-Pakistan’ı verdi.

Ağustos 2017: Çin Devlet Konseyi Başkan Yardımcısı Wang Yang'ın liderliğindeki üst düzey bir heyet 70'inci Bağımsızlık Günü Kutlamaları'na katılmak üzere Pakistan'ı ziyaret etti.

***

Bir Kuşak Bir Yol Projesi hızlandırdı

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in 2013 yılı sonunda Orta Asya ve Güney Asya ülkelerine gerçekleştirdiği bir dizi ziyaret sırasında duyurduğu modern İpek Yolu projesi olan Bir Kuşak Bir Yol Projesi’yle Pakistan ve Çin arasındaki ilişkileri hızlandıran yeni bir döneme girildi. Zaten güçlü olan siyasi ve askeri ilişkilere ek olarak, ekonomik ilişkiler de katlanarak artmış oldu böylelikle.

Çin’in Pakistan'da büyük yatırımları var. Elektrik üretimi ve dağıtımı için birkaç mega proje başlatıldı bile. Otoyollar, demiryolları, havaalanları, deniz limanları, petrol ve gaz boru hatları ve fiber optik bağlantılar gibi temel altyapı elemanları geliştirilip, güçlendiriliyor.

Pakistan’da çok sayıda Çinli işçi de çalışıyor. İki ülke arasındaki uçuş sayısı üç ila dört kat artmış durumda. Kültürel değişim programları ile iki ülke arasındaki bağlar gittikçe gelişiyor. Çin'de halen 30 bin Pakistanlı öğrenci eğitim görüyor.

Pakistan özel sektörü, Çin özel sektörüyle ortak girişimlere hazırlanıyor. Sanayileşme, iş fırsatlarını bolca üretecek ve Pakistan’ın ulusal verimliliğini artıracak. Sanayi üretimi, iç pazarın gerekliliklerini karşılayacak ve ithalat faturasını da azaltacak.

ABD endişe etmekte haklı

Yani Çin ile Pakistan’ın son yıllarda gittikçe gelişen ilişkileri Pakistan’ın içinde yer aldığı bölgede ABD için endişe yaratacak bir içeriğe sahip. ABD’nin ısrarla “terörle” bağlantılı gibi göstererek (Pakistan istihbarat örgütü ISI’nın terör yarattığına kuşku yok ama CIA ile birlikte çalıştığı da unutulmamalı bu kurumun) Pakistan’ı sıkıştırması Çin faktörü karşısında etkili olacak gibi görünmüyor. Çin’in Pakistan ile dostluğu, Pakistan’ı ABD karşısında güçlü bir konuma sokuyor.

Şu sıralar ABD’yle kıyasıya bir ticaret savaşına tutulan Çin’in Pakistan’la güçlü ilişkiler kurması aynı zamanda güçlü bir pazar kazanması demek. ABD tehditlerle, para musluğunu kısmakla Pakistan’ı ne kadar tehdit edebilecek göreceğiz.

Çünkü dünyanın yedinci nükleer güçü olarak Pakistan, Çin gibi bir dev ile de iyi ilişkileri sayesinde ABD için kolay lokma değil artık.