Pamuk üretiminde dramatik düşüş

Dr. Necdet Oral

Tekstil sektörünün en önemli doğal hammaddesi olan pamuk, tohumu ile yağ, küspesi ile yem sanayinin önemli hammaddesini oluşturmaktadır. Pamuğun ekonomiye katkısı yalnızca tarımla sınırlı olmayıp, asıl ve yan ürünleriyle 30 kadar sanayiye hammadde sağlamaktadır.

ÜRETİMİNDE 7’NCİ, TÜKETİMDE İSE 4’ÜNCÜ

2020 yılı itibariyle dünyada en çok pamuk üreten ilk beş ülke sırasıyla Hindistan, Çin, ABD, Brezilya ve Pakistan olmuştur. Kullanımda ilk beş sırayı Çin, Hindistan, Pakistan, Türkiye ve Bangladeş almıştır. En çok pamuk ithalatı yapan ilk beş ülke ise Çin, Bangladeş, Vietnam, Pakistan ve Türkiye’dir.

GÜNEYDOĞU ANADOLU'DA YÜZDE 60'I ÜRETİLİYOR

Türkiye’de pamuk üretiminin hemen hemen tümü Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ile Çukurova ve Antalya yörelerinde yapılmaktadır. 2019 yılı itibariyle ekim alanları içerisinde Güneydoğu Anadolu Bölgesinin payı yüzde 60, Ege Bölgesinin payı yüzde 19, Çukurova yöresinin payı yüzde 20, Antalya yöresinin payı ise yüzde 1 olmuştur. Pamuk üretiminin yüzde 85’ini 6 il (sırasıyla Şanlıurfa, Aydın, Diyarbakır, Hatay, İzmir ve Adana) karşılamaktadır.

EKİM ALANLARI DARALIYOR

Pamuk üretiminde fahiş girdi fiyatlarından dolayı maliyetlerin yüksekliği, Ege ve Çukurova’da çiftçinin üretim yapabileceği alternatif ürün çeşidinin fazla oluşu ve özellikle ABD’nin uyguladığı politikaların sonucunda ekim alanları giderek daralmaktadır. 2000-2020 yıllarını kapsayan son 20 yıllık dönemde pamuk ekim alanları yüzde 45 oranında azalarak 654 bin hektardan 359 bin hektara düşmüştür. Ekim alanlarındaki daralma Güneydoğu Anadolu’da yüzde 40, Ege ve Çukurova’da yüzde 50, Antalya’da ise yüzde 60 olmuştur. Aynı dönemde lif pamuk üretimindeki düşüş yüzde 34 olup, 2000 yılında 880 bin ton olan üretim 2020 yılında 656 bin tona gerilemiştir. Tüketimdeki artış ve üretimdeki gerilemeye bağlı olarak ithalat artmaktadır. Nitekim 2000 yılında 577 bin ton olan ithalat yüzde 87 oranında artarak 2020 yılında 1 milyon 81 bin tona yükselmiştir.

İTHALATTA ASLAN PAYI ABD'NİN

2020 yılında pamuk ithalatının yüzde 34’ü (371 bin ton) ABD’den yapılmış, bu ülkeyi yüzde 21 payla (227 bin ton) Brezilya, yüzde 14 payla (147 bin ton) Yunanistan ve yüzde 9 payla (93 bin ton) Azerbaycan izlemiştir. ABD’den yapılan pamuk ithalatında İhracat Kredi Garanti Programı çerçevesinde GSM (ucuz ihracat) kredileri oldukça etkili olmuştur. ABD kökenli tarım ürünlerinin yabancı ülkelere teşvikli ihracatını öngören bu program kapsamında 1999 yılından bu yana Türkiye’ye verilen kredilerin üçte biri pamuk ithalatı için kullanılmıştır.

PAMUK GÜMRÜK VERGİSİ İLE KORUNMUYOR

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım Anlaşması’nda pamuk ithalatına yönelik koruma önlemi bulunmamaktadır. Ayrıca Türkiye’nin AB ile imzaladığı Gümrük Birliği Anlaşması’nda sanayi ürünü olarak işlem görmekte olan pamuk serbest dolaşıma tabi olmakta ve herhangi bir gümrük vergisi ile korunmamaktadır. Pamukta yerli üretimin ve üreticinin korunması için uygun dış ticaret araçlarının kullanılması gereklidir. Bu çerçevede 2014 yılında ABD’den gerçekleştirilen pamuk ithalatına yönelik olarak başlatılan damping soruşturması sonucunda, damping nedeniyle yerli üreticinin zarara uğradığı belirlenmiş ve oluşan zararı ortadan kaldırmak için pamuk ithalatında CIF bedelin yüzde 3’ü oranında dampinge karşı önlem yürürlüğe konmuştur.

ÜRETİMDEKİ MALİYET BÜYÜK SORUN

Türkiye’de verimliliğin oldukça yüksek olmasına karşılık, gübre, ilaç, mazot ve elektrik gibi tarımsal girdi fiyatlarının yüksekliği pamuk üreticisinin rekabet gücünü olumsuz etkilemekte ve sürdürülebilirliği tehdit etmektedir. Son bir yılda kimyasal gübre ve tarım ilaçlarının fiyatlarında son bir yılda yüzde 90’lara varan artışlar olmuştur. Pamukta ürün/girdi paritesi düşmekte, yani üretici sattığı 1 kg pamuk ile zaman içerisinde daha az miktarda girdi satın alabilmektedir. Öte yandan sübvansiyonlu ithalatın da etkisiyle özellikle son yıllarda iç piyasa fiyatları maliyetin oldukça altında kalmaktadır.

Kütlü pamuk maliyeti ve fiyatı (TL/kg)

ÜRETİCİ ÖRGÜTLERİ ZAYIFLATILDI

Tarım Satış Kooperatifleri Birliklerini çökertmek ve tasfiye etmek amacıyla 16 Haziran 2000 tarihli ve 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun çıkarıldı. Üretici örgütlerinin zayıflatılması pamuk üretimindeki düşüşün ve istikrarsızlığının önemli bir nedenidir. Pamukta uzmanlaşmış kooperatif birlikleri olan Tariş Pamuk Birliği, Çukobirlik ve Antbirlik’78in pamuk piyasasındaki ağırlıkları finansman sorunları nedeniyle azalmıştır. Bu kooperatifler ekonomik güçlerini kaybettikleri için çok düşük miktarlarda alım yapabilmekte, bu nedenle fiyatlar özellikle hasat döneminde olağanüstü düşmektedir.

DIŞA BAĞIMLILIĞI AZALTMALIYIZ

Pamuk gümrüksüz olarak ithal edilebiliyor, buna karşılık mısır, ayçiçeği gibi alternatif ürünler gümrük vergisi ile korunuyor. Pamuk ithal etmek üretmekten daha kârlı hale geldi. Bu koşullarda çiftçinin pamuk üretimini sürdürmesi mümkün değildir. Bu nedenle destekleme en az üç yıllık süre için duyurularak uygulanmalı, tüm fiyat desteklemeleri girdi maliyetlerine göre endekslenmelidir.