Patrick Cockburn: IŞİD büyük ölçüde yenildi

Ömür Şahin Keyif - BirGün Washington Muhabiri

Yaklaşık üç senedir bölgede etkinliğini sürdüren IŞİD’in büyük yenilgiler aldığı, savaşın sona ermek üzere olduğu ifade ediliyor. Sekiz kişinin hayatını kaybetmesine neden olan New York saldırısı sonrası bölgede yaşananları ve yansımalarını İngiliz Independent gazetesinin deneyimli Ortadoğu Muhabiri Patrick Cockburn’a sorduk. Şu sıralar Bağdat’ta bulunan, Skype marifetiyle görüştüğümüz deneyimli gazeteci, Irak’ta Kürdistan referandumu sonrası gelişmeleri de aktardı.

■New York’ta gerçekleşen saldırıyı ve ABD’nin verdiği sözlü karşılığı nasıl değerlendiriyorsunuz? Bir istihbarat zafiyeti görüyor musunuz?
Saldırganın yaptığı tek şey bir araç kiralayıp yaya ya da bisiklet yoluna doğru sürmek olunca, potansiyel saldırganın kimliğini bulmak çok zor. Bunu Berlin’de, Nice’de, Londra’da gördük. Eğer silah alsa, bunu takip edebilirsiniz. Fakat sadece araç kiralayan birinin takibi çok zor. Ayrıca tek kişilik bir saldırı çok fazla organizasyon ve başkasıyla iletişim gerektirmiyor. Tekrar söylemek gerek, baş ettiğiniz tanımlanabilir bir örgüt değil. Bu saldırıları ikonik yerlerde, görünürlüğün en yüksek seviyede olmasını garanti edecek yerlerde yapıyorlar. Elbette IŞİD Suriye ve Irak’ta çok büyük ölçüde yenildi. Üç yıl önce ilan ettikleri hilafet artık yok. Bu nedenle isimlerini canlı tutabilecek bu tür saldırıları teşvik ediyorlar.

■Saldırganın ABD’de kalma ve çalışma sağlayan yeşil kart sahibi olması göçmen karşıtı politikalara bir zemin oluşturacak gibi görünüyor. Öte yandan IŞİD bölgede güç kaybederken, yakın gelecekte neler olmasını bekliyorsunuz? Saldırılar devam edecek mi?
Öyle olacağını düşünüyorum. Trump’ın göçmenlere yönelik saldırılarını sordunuz. Evet bu olacak. Öte yandan sivillerin üzerine kamyonet sürülmesi, sokakta yürüyen herkesin tehdit altında hissetmesine neden olur. Bu korkuyu artırır. Bundan sonra ne yapacaklar? Bu yenilgiyi öngörüyorlardı. Irak’ın batısında ve Suriye’nin doğusunda sığınak hazırlamış olmalılar. Silah ve gıda depolamışlardır. Belki büyük şehirlerde kalan uyuyan hücreleri olabilir, dikkat çekici saldırılarla isimlerini canlı tutmaya çalışıyorlar. Kendileri için daha iyi olacak bir zamanı bekleyecekler. Irak’ta El Kaide’nin 2007-2008’de yenilmesinden sonra 2011-2012’de koşullar lehlerine dönünce geri döndüklerini biliyorlar.

IŞİD’in büyümesinin nedeni şaşkınlıktı
■Yeniden bir araya gelebileceklerini mi söylüyorsunuz?
Yapmak istedikleri bu. Mümkün mü, emin değilim. IŞİD’in 2013-2014’te başarılı olmasının nedenleri vardı, bu nedenlerden biri şaşkınlıktı. Kimse bu kadar güçlü ve cüretkâr olabileceklerini düşünmemişti. Fakat hiç kimseyi yeniden şaşırtabileceklerini düşünmüyorum. Ayrıca, Irak ve Suriye orduları o gün olduğundan çok daha güçlüler. Bu nedenle yeniden IŞİD olarak bir araya gelebileceklerini düşünmüyorum. Diğer bir teoriyse başka bir harekete dönüşebilecekleri. Bunun için kendilerine karşı olan koalisyonun, Irak’ta Irak ordusu ve Kürtler; Suriye’de ise Ordu, ABD ve Kürtler şeklinde bölünmelerini umuyorlar. Mantıklı mı emin değilim ama planları bu.

■ ABD’nin ülke dışında 240 bin askeri var. Dış politikası bu tür saldırılara ve radikalleşmeye çözüm değil zemin. Trump bu resme neler ekleyecek?
Kimsenin bunu bildiğini zannetmiyorum. Çünkü bence Ortadoğu’da, Londra’da, Paris, Moskova hatta Washington’daki liderler de bu sorunun yanıtını merak ediyor: Trump’ın söylemleriyle eylemleri arasındaki bağ nedir, herhangi bir bağ var mıdır? 13 Ekim’de Trump İran’a çok büyük bir sözlü saldırı başlattı, İran’ı Ortadoğu’daki terörizmden sorumlu tuttu. Peki ABD IŞİD’i yendikten sonra İran’a karşı koymaya öncelik verecek mi yoksa bu sadece sözlerden mi ibaret? Bunun yanıtını kimse bilmiyor. Trump’ın dış politikasında birbirine zıt iki açı var, bu da insanların kafasını karıştırıyor. Biri Amerikan milliyetçiliği, saldırganlık, ABD’ye karşı çıkanları savaşla tehdit etme; diğeri ise Amerikan izolasyonizmi. Bazen biri bazen diğeri üste çıkıyor.

■Retorik de tansiyonun artmasına neden olmuyor mu?
Bu doğru çünkü söylem İran’a saldırmak üzerine. Peki İranlılar ne yapacak? İyimser analize göre Trump hiçbir şey yapmayacak, fakat kötümser analize göre İran’a karşı çıkacak. Ve bunu Irak’ta yapacak. Bu da Irak hükümetini endişelendiriyor çünkü ülkelerinin siyasi ya da askeri bir savaş alanına dönmesini istemiyorlar.

Bence insanlar endişelenmekte haklılar Trump alanda bir şey yapmasa da sadece sözlerin de etkisi olabilir. Bunu Amerikalılar’ın Bağdat’ı ele geçirdiği 2003’ten önce görmüştük. Neocon’lar ‘Bugün Bağdat yarın Şam’la Tahran’ diyorlardı, bu da Suriye ve İran’ı provoke ediyordu. Ve tabi ki bu İranlılar’ın ve Suriyeliler’in, Irak’taki konumlarının ABD tarafından asla stabilize edilmeyeceğinden emin olmalarına neden oldu.

■Irak’ta IŞİD’in yenilmesi sonrası çatışmalar devam edecek mi? Kürdistan referandumu bu durumu etkileyecek mi?
Bunu görmek için buradayım. IŞİD yenildi. Daha sonra hükümet ihtilaflı bölgeleri geri alarak Kürtler’e karşı da bir başarı elde etti. Sınırların, havaalanlarının, boru hatlarının kontrolünü alarak Kürt bölgelerinin üzerindeki otoriteyi böldü. IŞİD’in yenilmesi sonrası merkezi hükümetle Kürtler arasında ne olacağı her zaman merak edildi.

Şu anda Irak’ta tam olarak bir savaş yok ama muhakkak ateş var. Savaş sırasında her iki ülkedeki Kürtler de yarı devletler kurdular. Bağımsız olmasa da epey güçlü ve çok otonom. Ve merkezi hükümetler savaştan çıkıp güçlenirlerse bir sonraki savaşın merkezi hükümetler ve Kürtler arasında mı olacağı her zaman bir soru oldu.

Yeni çatışmalar muhtemel
■Yeni çatışmalar bekliyor musunuz?
Muhtemelen olacak. Biliyorsunuz, Kürt petrol boru hattının Türkiye’ye geçtiği Fishabur bölgesinde ateşkes ilan edilmişti. Irak hükümetinin ne yaptığına bağlı olarak bu bölgede ağır çatışmalar olabilir. Geçen hafta sonu Irak Başbakanı Haydar El Abadi’yle konuştum. Kan dökmekten kaçındığını söyledi çünkü Kürtler’i yeniden Irak’a dahil etmeye çalışıyorlar. Çok fazla insan öldürürseniz bunu yapmak çok zor olur.

■Irak’ta kazanan ABD ve Abadi mi?
Gazetelerde yürüyen çok fazla tartışma var, İran kazandı, ABD çok şey kaybetti, diye, ama bence en büyük kazanan Abadi ve merkezi hükümet. Abadi şu anda çok daha popüler, merkezi hükümet askeri olarak gücünü ve zekâsını gösterdi, daha önce başarısızlık ve yolsuzlukla bağdaştırılırken şimdi birden bire kredisi yükseldi. Halkın morali de daha yüksek.

■ABD, IŞİD sonrası Irak’ta varlığını sürdürecek mi?
Iraklılar burada yabancı asker istemiyor. Şiilikten daha geniş bir öğe olarak Irak milliyetçiliği var. Şu anda kendini gösteriyor. Sanırım burada 5 bin kadar ABD askeri ve danışmanı var. IŞİD yenildikten sonra kalıcı askeri üsleri olması için bir gerekçeleri olması gerekiyor. Tehlike şu ki Haşdi Şabi liderleriyle konuştuğunuzda, eğer Amerika kalırsa ve parlamento bunu istemezse, saldırmaya başlarız, diyorlar. Bu gerçekleşebilir. Tabi bu çok tehlikeli. Trump Amerikan askerleri vurulmaya başlarsa nasıl tepki verir? ABD Haşdi Şabi’nin İran tarafından yönetildiğini ileri sürüyor. Bu doğru değil ama ABD ABD’ye inanıyor. Bu durum İran’la daha büyük bir çatışmaya yol açabilir.

Zor denklemler...
■Esad’ın eli güçlendi. Son olarak Dışişleri Bakanı Kürtlerle otonomiyi görüşebileceğini söyledi ama Kürtlerin ABD üslerinden kurtulmasını da şart koştu. ABD İran ve Esad’ı zayıflatmak için Kürtleri desteklemeye devam edecek mi?
Bu sorunun cevabını herkes özellikle de Kuzey Suriye’deki Kürtler merak ediyor. Kürtler Kuzey Suriye’de ABD’nin hava gücüne bağımlı. Şam’la otonomi için bir anlaşma yapmak isteyecekler ve muhtemelen de bunu alacaklar fakat aynı zamanda ABD’yle de ilişkiyi sürdürmek isteyecekler. Yani çok zor bir pozisyondalar çünkü bütün bunları aynı anda elde edemezler. Kimse sonucun ne olacağını bilmiyor.

***

Kürtler şimdi daha az bağımsız

■Barzani’nin bağımsızlık referandumunun Kürtler’e etkisi ne oldu?
Kürtler şu anda birkaç ay önce olduğundan daha az bağımsız. Çünkü o zaman havaalanları açıktı, kendi vizelerini veriyorlardı, kendi petrollerini ihraç ediyorlardı, Kerkük ellerindeydi. Şimdi değil. Barzani’nin istediğinin tam tersi. Bunu önceden bilmeliydi. Fakat öyle olmadı, ne olursa olsun devam etti.

■Barzani geri dönecek mi?
Aynı şekilde değil. Hâlâ KDP’nin başında. Barzani ve ailesi Irak Kürt Bölgesi’nin batısında, Erbil ve Duhok bölgelerinde kontrolü sürdürecek mi? Cevap, evet. Pek çok kişi yaşananlardan onları sorumlu tutsa da tüm ailenin geri çekildiğiyle ilgili hiçbir işaret yok. Açık ki yanlış hesapladılar. Ve ayrıca insanlar aylardır maaşlarını alamıyorlar. Bölge 2014’ten beri ekonomik bir enkaz.

■Barzani bir ay önce ülkesinde kahramandı…
İki ay önce değildi. Muhtemelen referandumun nedeni de buydu. Kendini Kürt De Gaulle olarak sunmak istedi. Ve birkaç haftalığına bu onu çok popüler hale getirdi. Sonrasında bir başarısızlığa dönüşünce yine rağbet görmeyen biri oldu.