Pelosi’nin Tayvan ziyaretinin şifreleri
Ziyaretin niyeti Çin’i köşeye sıkıştırarak Ukrayna savaşında istedikleri tepkiyi vermemiş olan Çin’den ikinci bir Rusya yani sistem karşıtı ülke yaratmak.
Doç. Dr. Ceren ERGENÇ, Liverpool Üniversitesi Çin Çalışmaları Bölümü
Tayvan konusunda 1970’lerden beri Çin, ABD ve Tayvan arasında fiili durumu koruma konusunda diplomatik bir anlaşma var. Üç Tebliğ denilen anlaşmalarla korunan bu fiili durum, tek bir Çin devleti olduğunun ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin bu devletin meşru temsilcisi olduğunun ama Çin’in kendi sosyoekonomik ve siyasi sistemi olan Tayvan üzerinde fiili bir kontrolü olmadığının tüm taraflarca kabul edilmesi demek. Bu dengede taraflara düşen görevler; Tayvan bağımsızlık ilan etmeyecek, Çin Tayvan’ı işgal etmeyecek, ABD de Tayvan’ı bağımsız bir devlet olarak tanımayacak. Zaman içerisinde, her üç aktörün de bu dengeyi bozma yönünde hareketleri oldu. Örneğin, Tayvan devlet başkanının ABD’yi ziyaret etmesi, bağımsızlık referandumu gibi krizler daha önce de yaşandı. Şimdi de, ABD’nin yüksek bir devlet görevlisinin Tayvan’ı ziyaret etmesi Çin tarafından adanın siyasi bağımsızlığına destek olarak yorumlanıyor.
ÇİN’İ SIKIŞTIRMA STRATEJİSİ
ABD bürokratları ve diplomatları daha önce de Tayvan’ı ziyaret ediyorlardı elbette ama Pelosi’nin ziyaretinin iki farklılığı var. Birincisi, Ukrayna savaşı sırasında çıkarılan Çin’in fırsattan istifade Tayvan’ı anakaraya katacağı söylentileri ve bu ziyaretin medyaya erkenden sızdırılarak Çin’e karşı hamle için zaman tanımış hatta buna mecbur bırakmış olması.
Çin’in Ukrayna’yı Tayvan için bahane edeceği söylentilerini çıkaran da günümüzde yeni soğuk savaşın Çin’le yaşandığını ya da yaşanması gerektiğini iddia eden Amerikalı siyasetçiler ve akademisyenler. Pelosi de zaten tüm kariyeri boyunca Çin’e karşı sert tavrıyla bilinen bir siyasetçi. Bu hizip için, bu hamlenin niyeti Çin’i köşeye sıkıştırarak Ukrayna savaşında istedikleri tepkiyi vermemiş olan Çin’den ikinci bir Rusya, yani sistem karşıtı ülke yaratmak.
PELOSİ’LERİN YATIRIMLARI
Elbette, ABD içindeki siyasi dengeler de önemli. Bu ziyaret, Temsilciler Meclisi’nin önemli bir seri karar aldıktan sonra tatile girdiği döneme denk geldi. Bu önemli kararlardan biri de dünyada mikroçip tasarım ve üretim tekelini Çin’e kaptırmamak için yerli üreticilere teşvik verme. Pelosi’nin ailesi bu sanayiye yatırım yapıyor. Tayvan en önemli çip üreticilerinden biri ve Pelosi’nin ziyaretinde insan hakları aktivistlerinin yanısıra bu sanayinin ileri gelenleri de var. Yani, Pelosi’nin ziyareti bu pazardaki sermayedarlara güvence vermek amaçlı olarak da okunabilir.
Öte yandan, Biden hükümeti ziyaretin zamanlamasına karşı olduğunu açıkça ifade etti. Bu da, demokratlar arasında bir bölünmeye işaret ediyor. Çin’in muhtemelen kabul etmediği ise ABD’de hükümetin meclis sözcüsünü durdurma gücünün yasal olarak olmadığı. Çin, ABD devlet erkanını hepyekün görüyor ve bunu Çin’in egemenliğine bir saldırı olarak algılıyor.
ASKERİ TEPKİ RİSKİ
Çin açısından bu durumun önemi askeri olmaktan çok sembolik. Devlet Başkanı Xi Cinping'in görev süresinin üçüncü kez uzatılıp uzatılmayacağının belli olacağı parti kongresi ekim ayında yapılacak ve bu kongreden çıkacak kararın Çin yönetimi üzerinde nasıl bir etkisi olacağı belirsiz. Xi’nin görevinin uzatıldığı durumda bile, bu görece rahatlamaya mı yol açacak, yoksa siyasi gücünün teyid edilmesinin rahatlığıyla daha agresif bir yönetim mi göreceğiz konusunda muhtelif yorumlar var.
Kongre öncesinde Xi’nin meşruiyetini sarsacak herhangi bir meseleye izin verilmeyeceğini “Sıfır Covid politikası” çerçevesinde finans merkezi Şanghay’ın iki ay boyunca karantinaya alınması sırasında zaten görmüştük.
Pelosi’nin Tayvan ziyareti de kamuoyunda milliyetçi tepkileri tetikledi ve Çin’in şimdilik sadece uyarı uçuşlarında bulunması neredeyse hayal kırıklığı yarattı. Çin devletinin, genç işsizliği rekor düzeylere çıkmış, emlak piyasası değer kaybetmiş ve büyüme hedefleri uzak bir hayal olmuşken Pelosi’nin ziyaretine daha agresif bir askeri tepki vermesi çok riskli olur ama ülke içinde meşruiyeti kaybetmek daha büyük bir risk. Şu an, Xi hükümetinin yapmaya çalıştığı, ne karar verirse versin, bunu meşruiyetini koruyacak bir açıklamayla çerçevelemek.