Rexx’ten vazgeçilmez

Tuğçe ÇELİK

İstanbul’un Kadıköy ilçesindeki Rexx Sineması, kent belleğinin önemli sembollerinden biri. Tarihi 1873'e dayanan ve sinema olarak 1962'de hizmet vermeye başlayan bu mekan, Covid-19 salgınının etkili olduğu 2020'de kapatılmış ve daha sonra bir daha açılmamıştı. Ağustos 2024'te İstanbul Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu, Rexx Sineması'nın "korunması gerekli kültür varlığı olmadığı" yönünde karar almıştı.

Yapının hem "riskli yapı" olması hem de kurul kararının etkisiyle yıkımının önü açılmış, yurttaşlar yaşananlara tepki göstermişti. Kadıköy Kent Dayanışması ve Kadıköy Halk Temsilcileri Meclisi'nin çağrısıyla karara tepki gösteren Kadıköy halkı ve sanatçılar, 14 Ekim'de bir araya gelmiş ve "Binanın rant için yıkılmasına engel olacağız" açıklaması yapmıştı. Uzmanlar, BirGün’e Rexx Sineması’nın önemini ve yasal süreci anlattı.

Yüksek Mimar Mücella Yapıcı, Rexx Sineması’nın akıbetini belirleyecek olan ikinci bilirkişi raporunun henüz tebliğ edilmediğini söyledi.

"Yapının içinde bulunduğu alan hem 3. Derece Arkeolojik Sit Alanı hem de Kentsel Sit Alanı. 6306 Sayılı Yasa çıkınca yapı ‘riskli yapı’ ilan edildi ve yıkılacağını öğrendik. Yapının tescili için kurula gittiğimizde ‘Bu yapının tescil edilmesine gerek yok’ kararı alındı. Ayrıca ‘riskli yapı’ kararı da olunca yıkımın önü açıldı. Yıkımı durdurmak için kurulun kararını mahkemeye verdik, ‘Henüz yıkım kararı yok, yürütmeyi durdurun’ dedik. Kurul ikinci bilirkişi raporunun beklenmesine karar verdi. Üç bilirkişiden oluşan heyetle keşfe gittik. Ancak bilirkişi raporu tebliğ edilmedi," dedi.

Yapıcı şöyle konuştu:

"Emek Sineması, Saray Sineması, nereye bakarsanız bakın kimliğini kaybeden bir kent var ortada. Rexx Sineması boyutuyla, mimarisiyle, sinemanın dışarıdan algılanışıyla, sinemanın içinden dışarının algılanışıyla çok özel bir yerdi. Mesele gelip ranta dayanıyor. Pek çok yapıyı ihya ediyorlar, bu binayı mı koruyamayacaklar?"

"HATIRALARIMIZ ELE GEÇİRİLDİ HİÇLEŞTİRİLDİ"

Rexx Sineması’nın köklü geçmişine vurgu yapan Sosyolog Prof. Dr. Tül Akbal Sualp, şunları kaydetti: "Kadıköy’deki Rum cemaatinin arsasında bir tiyatro olarak 1873'te yapılır. Afife Jale'nin 22 Nisan 1920’de sahneye çıktığı Apollon Tiyatrosu, 1930’larda ise Hale Sineması olur. Bu yapı 1960 başında yıkılır, yerine Rexx Sineması gelir. Mimar Maruf Önal tarafından modern ve yalın bir sinema binası olarak tasarlanır. Sonunda Marx, ‘Kapitalizmin zamanı, mekânı temellük eder’ der ya, öyle olur. Bir mekânın taşıdığı tarih, hatıralar, anlamlar, deneyimler, onların hikâyeleri de ele geçirilir, hiçleştirilir. Bu amansız ve eşit olmayan bir mücadele. Bir taraf ele geçirir, hiçleştirir, kendileştirir. Karşısında bu kocaman deneyim ufkunun sadece küçük bir parçası öfkelenir, direnir. Birileri belki buradaki yanlışları bulur."

∗∗∗

KENT HAFIZASINDAN PARÇALAR KAYBOLUYOR

Sakarya Üniversitesi’nden Dr. Doğuşcan Göker, "İstanbul’un kapısı sokağa açılan sinemaları kaybetme furyası Rexx Sineması ile sürüyor," dedi. "Sinemaya gitme hali, bireyin kente karışma ve kentli olma durumunu belirleyen önemli unsurlardan biri," diye konuşan Göker, şöyle devam etti: "Evden çıkıp sinemaya gidilen, sokakta olunan ve kentin gündelik yaşayışına karışılan o hâl, uzun süreler İstanbullu olmanın şartlarından birini oluşturdu. 1908’de ilk yerleşik sinema salonuna kavuşan kent, artık AVM’lerin tepesindeki konforlu ama kent için anlamsız yapılara yerini bıraktı. Sinema, yerinden ayrılıp bir AVM’nin içine sokulduğunda kentle olan ilişkisini kaybediyor; franchise ürünler satan hamburgerci ya da kıyafet dükkânı kadar sıradan bir nesne haline geliyor."

"İstanbul kent kimliğinin yegâne alanları, henüz geçen yüzyılın ortasında bile açık hava ve cadde üstü sinemalarıdır. Türk sinemasının Sultan’ı o sinemalardan birinde doğar. O sinemalarda Kemal Sunallar, Sadri Alışıklar veya Cüneyt Arkınlarla tanışır İstanbullu. Rexx’in köşesinde buluşur Kadıköy’e gelen biri. Filmini izler, caddeleri gezer, biraz deniz havası alır. Belki iskeleden bir feribotla Boğaz’a karışarak ya da otobüs duraklarından bir otobüsle stadın yanından geçerek uzaklaşır. Bu anlatıdan Rexx’i çektiğinizde sadece ‘romantik’ anlam kaybolmaz. Bir araya gelinen o mekânlardan birini, kent hafızasının sembollerinden kıymetli bir parçayı, hatta İstanbul’da olmanın anlamlarından birini kaybedersiniz. Rexx, İstanbul için önemliydi ve vazgeçilmez olmalıydı. Bir değerimizi daha kaybetmenin acısı eminim bütün İstanbulluların içine işlemiştir."

∗∗∗

KARŞI OYLARIMIZ SONUÇSUZ

Kadıköy Belediyesi’nin Rexx Sineması'na dair açıklamasının tamamı şu şekilde:

"İstanbul İli, Kadıköy İlçesi, Caferağa Mahallesi, Sakızgülü Sokak, No: 16-18 (YKN:291050) adresinde ve tapuda 22 pafta, 146 ada, 16 parsel sayılı yerde bulunan yapıya mal sahibi (Kadıköy Rum Ortodoks Cemaati Kilisesi Mektepleri ve Mezarlığı Vakfı) tarafından yapılan riskli yapı tespit başvurusu üzerine Aksaş Lab.Yapı Malz. Araş. Geliştirme Merk. San. ve A. Ş. tarafından 6306 sayılı yasa kapsamında hazırlanan rapor 07.05.2024 tarihinde belediyemize sunulmuş olup, Riskli Bina Tespit Raporu 17.05.2024 tarihinde onaylanmıştır.

 Tapu Müdürlüğüne “Risklidir” yazısı ve 6306 sayılı Kanun Kapsamında Riskli Yapı Olarak Tespit Edilen Yapıya İlişkin "Tebligat Tutanağı'' nın bir sureti İdaremiz Zabıta Müdürlüğü tarafından 21.05.2024 tarihinde bina kapısına asılmış, bir sureti de aynı gün içerisinde Caferağa Mahalle Muhtarlığına teslim edilmiştir. Bahsi geçen yere ait tapu kayıtlarındaki tek malik "Kadıköy Rum Ortodoks Cemaati Kilisesi Mektepleri ve Mezarlığı Vakfı" adına itiraz edilmeyeceğine dair sunulan taahhütnameye istinaden, riskli yapı kararı kesinleşmiş ve belediyemiz tarafından “Harçlardan ve Ücretlerden Muafiyet yazısı” (Kesinleşme Yazısı) 24.05.2024 tarihinde yazılmıştır.

26.06.2024 tarihinde yapılan 5 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kuruluna yapılan tescil talebi başvurusu üzerine, 29.07.2024 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Kadıköy Belediyesi temsilcilerinin karşı oylarına rağmen 5 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu oy çokluğuyla kültür varlığı tesciline gerek olmadığına ve yapının yıkılabileceği kararını vermiştir.

Mal sahibi tarafından yıkım ruhsatı başvurusu yapılmış olup, yıkım ruhsatı başvurusu evrak eksiği ve yıkım esnasında alınması gereken güvenlik tedbirleri tamamlanmadığı için olumlu değerlendirilememiştir. Eksik evraklar ve güvenlik tedbirleri tamamlandıktan sonra yıkım ruhsatı başvurusu tekrar değerlendirilecektir.

Konu yer ile ilgili 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi hakkında Kanun Kapsamında yürütülen işlemler ile ilgili İdaremize gelen herhangi bir yürütmeyi durdurma ya da ihtiyadi tedbir kararı olmadığından işlemler devam etmektedir.

Yapı sahibinin yıkım ruhsatı alması ve tahliye işlemlerini gerçekleştirmesi, tamamen malik veya kiracılarının sorumluluğundadır. Belediyemiz, yalnızca bu süreçlerin kontrolünü sağlar."