Sağlık ve seçimler
Seçimlerimizin, savaşlı, salgınlı ve kırılgan nüfusun arttığı bu yüzyılda ne denli önemli bir halk sağlığı sorunu olduğu şimdi yine seçtikleri ve eskitemedikleri başkanlarıyla daha da iyi anlaşılacaktır diye düşünüyorum.

Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol - @esenol
Memleketin bıktırıcı yeknesak ritmine tezat, bir Dünya Kongresine, bir Asya toplantısına katılıp dönmek dahil, hareket halindeydim. Basamaklandırılmamış, planlanmamış bir sağlık sistemi, yalnızca hastalanan nüfus ile değil, hekim şiddeti, birinci basamağın silikleştirilmesi ve yenidoğan çetesi ve kim bilir başka ne çeteler, artan çocuk AIDS vakaları ve bunların bir bölümünün cinsel yolla bulaşmış olması gibi yalnızca sistemin sorgulanmasını değil, sorumluların muhakkak yargılanmasını gerektiren yüksek sesli alarmlar veriyor.
Bir infeksiyon hekiminin bu coğrafyadaki gündemi; artan ileri yaş, müzmin hastalık yükü ve yoksulluk nedeniyle tüm infeksiyonlar için kırılganlaşan nüfus, Covid nedeniyle karşılaştığımız hastane yatış ihtiyaçları, hastane mikropları gibi acil ve hızlı hareket etmemizi gerektiren ama ilaçların bulunamadığı ya da erişimin sıkıntılı olduğu durumlar ile doktordan çok eski zaman hekimlerine benzemekte olduğumuz “kaotik” bir süreç olarak özetlenebilir daha çok.
DÜNYA KONGRESİ
Her yıl ABD’de yapılan dünya kongresinde bu yıl, yangın söndürücü gibi telaşlı çalışmayı gerektiren tababeti aralayıp, hasta sağaltımı ve insan yaşamında çığır açacak bilimsel buluşlarla dolu bir toplantıda bulunmak, boşalan şarjımı bir parça da olsa doldurdu. İnsan ömrünü uzatacak, uzatırken de fonksiyonel kalmasını sağlayacak, sağaltımı imkânsız saydığımız hastalıkları erkenden tanıyacak, ilerlemiş olsa dahi tedavi edecek bilimsel buluş ve teknolojik gelişmeler heyecan verici.
AIDS ÖNLEYİCİ ÇALIŞMALAR
Bir yandan varsılların pek bilmediği, benim var olan şeylere erişememek olarak tanımladığım yoksulluk gibi bir yoksunluk hissi yaratıyor insanda. Örneğin, AIDS/HIV için önleyici bir aşı geliştirilememiş olsa da uzun etkili ilaçlarla yapılan önleyici çalışmalar çok etkileyici sonuçlar veriyor. Riski yüksek kişilere damar yoluyla ve aralıklı uygulanan bu ilaçlar o kişilerin HIV ile infekte olmasını %90’ının üzerinde önlüyor. Başka bir viral hastalık olan Hepatit C için de aşı olmamasına karşın, çok etkili ilaçlar bulunmuş, hastaları tedavi edince bulaş zinciri de kırılarak hastalık havuzu eritilmişti. Ama, HIV için bu buluşlara en çok Afrika’da ve acil gereksinim var, oysa bulunan bu moleküller çok pahalı.
YOKSULLUK
Yoksulluk ve yoksunluk ilk kez bu dünya kongresinde çok gündemde ve pek çok oturumdaydı. “Eşitlik, sağlıktır” sloganları, yeni yerleşen göçmenler için sağlık politikaları, yeni pandemilere hazırlık süreçleri, iklim kriziyle hareketlenen sinek-böcek aracılıklı hastalıklar gibi yerküre ve kırılgan coğrafyalara ilişkin sorunları ele alan programlar ağırlıklıydı.
TRUMP’IN SEÇİLMESİ
Covid-19 pandemisi sırasında başkan olan Trump’ın sağlık politikalarında yarattığı ikircikli tutumun, sağlık sistemine güveni ne denli sarstığı, yeniden seçilirse ne olacağı da gündemdeydi. Trump’ın göçmen politikaları, sağlıkçı ve sağlık bakımı gereksiniminde karşılaştıkları artan yoksunluğun önemli nedenlerinden olarak da tartışıldı. O ülkede sağlık sistemindeki ağır iş yükü olan alanlara en çok talep gösteren göçmen sağlıkçılar çünkü. Seçimler “İnfeksiyon Hastalıkları” disiplinini ve dünyada sağlığı nasıl etkileyecek oturumlarındaki tartışmalar, bu kıtadaki tıp doktorlarının ilk kez bu denli siyasetle ilgileniyor olması bakımından ilginçti Ben o kıtada çalışırken, Irak savaşı vardı. Savaş dahi denilemez, Irak halkının tepesine bombalar boca ediliyordu. Benim açık sözlü eleştirilerime güceniyor, “ama dünyaya bir düzen vermek gerek” diye karşı çıkıyorlardı. Doğrusu, o kıtadaki bilim ve tıp insanlarının ilk kez, eşitsizlikleri, göçleri konuşup bir nebze de olsa düzeni eleştirmelerinden, düzen dedikleri o şeyin ne olduğunu sezmeye başladıkları anlaşılıyor.
ABD’de nüfus sağlığa erişim bakımından, en eşitlikçi ülke ile erişimin olmadığı yoksul ve salgınlara açık coğrafyalardaki ülkeler arasındaki fark kadar farklı bir dağılım gösteriyor. Her ne kadar coğrafyayı göçmenlerden arındırarak sterilize etmeye çabalasalar da bilim çevreleri kendi ülkelerinde görece de olsa eşitliği, koruyucu sağlığı iyileştirmezlerse kimsenin keyfince yaşlanamayacağı ya da yaşayamayacağının farkında. Ama ne var ki ben bu yazıyı yazana dek, kuş gribi başta, dünyayı bekleyen eli kulağındaki pandemi tehditleri ve kırılganlaşmış nüfusun infeksiyon sorunları nedeniyle, bilimin, koruyucu hekimliğin yaşamsal olduğu bu zamanda eski safsatacı başkanlarını seçiverdiler. O da kendisinin ikiye katlanmış halindekileri, yalan/yanlış bilgi yaymaktaki en mahir olanları yanına alıp sağlıktan sorumlu danışmanlıklar için aday gösterdi. Çin virüsü lafını pek seven başkanları dünyaya hangi Amerikan virüsünü salacak diye endişe ediyor insan.
SHE FOR SHE
Sabah erken oturumlardan biri ise “Kadın, Kadın İçin; She for She” oturumuydu. Çok ilham verici bulduğum bu oturumda, bilimsel veya organizasyonel başarıları tescillenmiş kadınların kariyer yolculuklarında, kendilerine destek olan kadınları anlatmaları isteniliyordu. Panelistler arasındaki Sudanlı bilim kadını dışındakiler yolculuklarında kadından çok destek aldıkları erkeklerden söz edebiliyorlardı. Sudanlı kadın araştırmacı ise, sırtındaki göçmenlik, kadınlık, Müslümanlık ile dolu küfeyi yalın ve derin bir konuşma yaparak nasıl taşıdığından söz etti. Onunki bir başarı öyküsünden çok bir sağkalım öyküsü, o da sağkalımını başarı sayıyor zaten.
İşin bilimsel yanına gelince, hem bir infeksiyon hekiminin hem de ülkede sağlıktan sorumlu olanların muhakkak gündeminde olması gereken başlıklar var. Bunlar arasındaki başlıcaları; yeni pandemilere hazırlanmak, iklim krizinin yol açacağı lokal ve olası genel salgınlar, artık çok yaygınlaşan protezler ve protez infeksiyonları, mevcut antibiyotiklere çok dirençli bakteri infeksiyonları, yapay zeka ve artan sağlık gereksinimine karşın azalan hekim ve sağlıkçı krizinin aşılması. Bir yandan Yapay Zeka aracılı moleküller, gelişmiş tanı testleri, gen düzeltme ve kişileri kendi bağışıklık hücreleriyle tedavi etme teknolojileri, tanımlanan hastalıkların erkenden tanınma ve tedavisini mümkün kılacakken bir yandan sifiliz ve verem gibi hastakların hortlamış olması, aşı karşıtlığıyla kontrolden çıkmaya başlayan kızamık, boğmaca,kıtalar aşan M-çiçek hastalığı ve sıtma konuşuldu. Yaşadığımız dünyanın pek çok canlı ile paylaştığımız “biyolojik bir küre” ve diyalektik bir dünya olduğunu biliyoruz zaten.
İnfeksiyonlar giderek artan kanıtlarla MS, romatizmal hastalıklar, kanserlerle ilişkilendirilirken, trilyonlarca mikroorganizmayı ve bizden çok onların genomunu ağırlayan bedenlerimizdeki dengede de, hastalıklarda da mikrobiyom ilişkili araştırmalar ufuk açacak.
Seçimlerimiz, seçtiklerimiz savaşlı, salgınlı ve kırılgan nüfusun arttığı bu yüzyılda ne denli önemli bir halk sağlığı sorunu şimdi yine /yeniden deneyimlenmek istenilen, oradaki bilim insanlarının kabuslarından taşan, eskitemedikleri başkanlarıyla iyice anlaşılacaktır diye düşünüyorum. Seçimlerimiz mi sağlığımızı, sağlıksızlığımız mı seçimlerimizi daha çok etkiliyor bunu ise bilemiyorum.