Sanayide sessizlik hâkim, esnaf zor durumda: Üretimde 'çıt' yok

GÖKAY BAŞCAN

Küçük esnafın sorunları aynı; artan maliyetler, işlerdeki durgunluk... Yurttaşlar gibi esnaf da kara kara düşünüyor. Çoğu, “Böyle giderse kepenkleri indireceğim” diyor.
İstanbul İkitelli Organize Sanayi Bölgesi (OSB), Topkapı Matbaacılar Sitesi ve Eyüp Mobilya Sitesi’nde (MODESA) çalışan esnafla bir araya geldik. OSB esnafı, en çok piyasadaki durgunluk ve artan maliyetlerden şikâyetçi. Matbaacılar döviz kurlarındaki değişimlerin maliyetleri çok yükselttiğini belirterek, üretimde kullandıkları her şeyin dövizle bağlantılı olmasından yakınıyor. Mobilyacılarda da durum farklı değil. Mobilya esnafı, dövizin düşmesine karşın malzeme fiyatlarında düşme olmadığını ve malzeme veren firmaların ‘örgütlü’ bir şekilde zam yaparak küçük esnafı zor durumda bıraktığını söylüyor.

PİYASAYA GÜVEN YOK

25 yıldır basınçlı hava makinelerinin tamiratını ve satışını yaptığını belirten Metin Dışbudak, sektörde büyük bir daralma olduğunu ve günü kurtarmak için çalıştıklarını ifade etti. Sanayinin tedarikçisi olduklarını ve sanayideki daralmanın direkt olarak işlerine yansıdığını belirten Dışbudak, “Üretici, piyasadaki daralmadan kaynaklı para harcamaya imtina ettiği için bu durum doğrudan bize yansıyor. Şu an bizi ancak tamirata, bakıma kriz durumlarında çağırıyor. Para alacağımız kesimin ödemelerinde problem oluyor. Çünkü onlar da para kazanamıyor” diye konuştu.

NE OLACAĞIMIZ BELLİ DEĞİL

Maliyetlerin iki katı arttığını, ancak bunu müşteriye yansıtamadıklarını söyleyen Dışbudak, “Yarın ne olacağımız belli değil. Son 1 yılda aldığımız ürün ve malzemelerin fiyatları iki kat arttı. Gitmişim daha önce, 300 liraya bakım yapmışım, fiyatlar iki kat artmış, 600 lira istemem lazım, isteyemiyorum. Giden benim işçiliğimden gidiyor” dedi.

Dışbudak sözlerini şöyle sonlandırdı: “Ekonomiye, piyasaya güven yok. Devletin destek verdiği yok ki. Devlet dediğin vatandaşın hayatını kolaylaştırmak için oluşturulmuş organizasyon. Devlet bir kere de esnafın kapısını çalıp, ‘Bir ihtiyacınız var mı? Elektirik faturaları yüksek mi? Yapabileceğimiz bir şey var mı?’ diye sordu mu?”

TAZMİNATA KARŞI İŞİ DEVRETTİM

6 senedir yufka açma makinesi imalatında, 4 yıldır da plastik oyuncak sektöründe olduğunu belirten Yalçın Y., elemanının tazminatını ödeyemediği için yufka açma makinesi imalathanesini elemanına devretmek zorunda kaldığını anlattı: “5 senedir çalıştığım elemanı geçen sene çıkartmak zorunda kaldım. Yufka makine işini komple ona devrettim. Bunu da tazminatına karşılık verdim. Yoksa mağdur olacaktı, veremeyecektim tazminatını.”

AKILLI İŞİ DEĞİL

Üreticinin ezildiğini, aracıların para kazandığını söyleyen Y., “Sektörün durumu parlak değil. Biz imalatı yapıyoruz, İSTOÇ’a gidiyor, oradan da Türkiye’ye dağılıyor. İSTOÇ’un, yani aracının durumu iyi. Biz İSTOÇ’la vadeli çalışıyoruz ancak hammaddeyi peşin alıyoruz. Sermayen yoksa da sıkıntı yaşıyorsun. Üretim yapmak akıllı insan işi değil. Elemanın, elektriğin, suyun, makinelerin, hammaddelerin... Her şeyin peşin. Ancak malı vadeli satıyorsun. Sonra da iflasa doğru yol alıyorsun” şeklinde konuştu.

İŞE GİRDİM, BORÇLANDIM

Para kazanacaklarını düşünerek plastik oyuncak işine girdiğini, ancak şu an 100 bin lira borcu olduğunu belirten Y. “Ben bu işe girerken borcum yoktu. Şimdi devlete 100 bin lira borcum var. Yufka makinesi imalatında da para kazanamadık. Bundan 6 yıl önce yufka makinesinin imalatı 700 lira, satış fiyatı 3 bin liraydı. Şimdi maliyeti işçilik hariç 4 bin 500 lira, satış fiyatı 6 bin 500 lira, o da satabilirsen. Kromlu mil, plastik polyemit, bunların fiyatları uçtu. Bu süreci atlatabileceğimizi düşünmüyoruz. Dükkanı kapatsam vergi borçlarını ödemek için hiç umudum kalmıyor. Bir yerde maaşla çalışarak o vergileri ödeme şansım yok” ifadelerini kullandı.

UMUTLA BAKAMIYORUZ

43 yıldır motor ustası olduğu kaydeden Ali Dışbudak, büyük krizlerde dahi bu kadar işlerin azaldığını görmediğini ifade etti. Arızadan durana kadar arabayı ustaya getirmediklerini söyleyen Dışbudak, “Hâlâ 3-4 sene önceki işçilik fiyatını veriyoruz. Kimsede para yok. Masraflar çok, bir elektrik-su faturası gelmiş, sanki hamam işletiyoruz” dedi.

Yurttaşların alım gücünün düşmesinin esnafı da etkilediğini dile getiren Dalbudak, “İnsanlar artık araçlarına çıkma parça arıyor. Durumu yok, ne yapsın. Biz buraya araba koyacak yer bulamazdık, şimdi işler düştü. Mecburen daralmaya gittik, işçi çıkardık. SSK, maaş ödeyemiyoruz artık. Yağların, takımların fiyatları arttı. Yarına umutla bakamıyoruz” ifadelerini kullandı.

SANAYİDE SES YOK

Hatırlamayacak kadar uzun süredir araba lastiği işi yaptığını ifade eden Ata Çakar, iş sezonunda olmalarına rağmen siftah bile yapamadan dükkânı kapatmak zorunda kaldıklarını belirterek, yaşanan durgunluğu şu sözlerle anlattı: “İş yok, yatıyoruz. Millette de para yok, alamıyor ki. Bizde zaten çıkma lastik olduğu için fiyat da artmadı, üstüne fiyatları düşürdük. Artık lastik bitene kadar değiştirmiyorlar. İş olsun diye fiyatları düşürdük, sürüm olur diye, ama o da fayda etmedi. Bak, sanayi bölgesindesin ama hiç ses yok, iş yok çünkü. Biz burada 12-13 kişi de çalıştık. Şimdi iki kişi çalışıyoruz. İşler düştükçe işçi çıkarmak zorunda kaldım.”

BÖYLE GİDERSE KAPATACAĞIM

57 yıldır matbaa sektöründe çalışan Hasan Çolakoğlu, sektörün can çekiştiğini söyledi. Ciroda geçen yıla göre dörtte bir düşüş yaşandığını belirten Çolakoğlu, “Burası da artık ayakta duramıyor. Geçen sene herkes dibine kadar dayandı, bu sene 15 kişi dükkan kapattı” dedi.

Sektördeki daralmanın istihdama yansıdığına dikkat çeken Çolakoğlu, işçi çıkarmak zorunda kaldıklarını, ancak her gün yeni iş başvuruları yapıldığını söyledi. Çolakoğlu, “Gencecik çocuklar iş var mı diye arıyor. İstediği de 3 kuruş para, sigorta bile istemiyor. Ona rağmen kimse işe alamıyor. Kirasını bile ödeyemiyor kimse. Ben böyle giderse dükkânı kapatacağım” ifadelerini kullandı.

SEKTÖR DOLARA BAĞLI

Sedat Yıldırım da “Matbaacılık sektörünün en yoğun olması gereken dönem. Ona rağmen işler durgun. 5-10 sene öncesinde ağustos aylarında mesai yapmaya başlardık, yoğunluktan. Takvimi, ajandası vs. Şimdi o ürünlerin hazırlanma zamanı. Ancak gün geçtikçe firmaların bazıları bunlardan vazgeçti, bazıları ise adetleri düşürdü. Firmaların da durumları iyi değil, onlar da böylece maliyetten kısıyor. Bu da bize yansıyor. Matbaa malzemeleri de dolar endeksli olduğu için fiyatlar artıyor tabii. Burada her şey dolara bağlı” diye konuştu.

ÜRETİME KİLİT VURDUM

İşlerdeki düşüş ve maliyetlerin artmasından yakınan Yusuf Özdemir, mobilya üretim atölyesini kapatmak zorunda kaldığını ifade etti. Özdemir, şunları kaydetti: “47 yıldır mobilya sektöründeyim. Üretim atölyemiz de var. İşler berbat. Benim atölyemde 30 kişi çalışıyordu, hepsini çıkarmak zorunda kaldım. Bu aydan itibaren ürünleri dışarıya yaptırma kararı aldım. O da istediğim gibi olmazsa tamamen kapatacağım.”

MALZEMECİLER TEKEL OLMUŞ

Malzeme aldıkları firmaların tekel gibi çalıştığını, fiyatları aralarında belirlediğini, döviz endeksli zam yaptığını, ancak dövizde düşme olduğu zaman fiyatlara yansıtmadıklarını belirten Özdemir sözlerini şöyle sürdürdü: “Türkiye’de 3-5 tane mdf, sunta fabrikası var. Bunlar bir araya gelmiş, ortak fiyat belirlemişler. Rekabet yok, indirim yok, anlaşmışlar. Euro bir ara 7,8 liraya çıktı. O zamanlar mdfyi o fiyattan sattılar. Şimdi euro düştü hala o fiyattan satıyorlar. Mobilyacılar Çarşısı’nda borçsuz insan yok. Piyasa böyle gitsin en az 150 dükkan kapatır”

KÜÇÜK ESNAF NEFES ALAMIYOR

Büyük şirketlerin kendilerine nefes alacak alan bırakmadığını haksız rekabet oluştuğunu belirten Orhan Özsoy “Büyük şirketler, rahatça malzeme temin edebiliyor. Bankalarla büyük vadelerle çalışıyorlar. Küçük esnafın şansı kalmıyor. Siz bütün desteği büyük şirketlere verirseniz, biz altta eziliriz. Yukarı da filler tepişiyor altta biz çimler eziliyoruz. Geçen sene döviz indi çıktı bahanesiyle malzemelere büyük zamlar yapıldı. Vadeleri, taksitleri kıstılar. Geçen seneden bu yana döviz de artış yok ama hala zam yapıyorlar. Malzeme tedarikçi 5-6 firma var. Bölgeleri paylaşmışlar, aralarında anlaşmışlar rahatça fiyatları yükseltiyorlar” ifadelerini kullandı.

İŞ YAPMAYI SORGULUYORUZ

Özsoy sözlerine şöyle devam etti: “Basit bir atölyeye gelen elektrik faturası 310 lira. Artık üretim yapmayı sorgular hale geldik. Üretim maliyetlerine satışa yansıtma şansımız yok. İş yok, alıcı belli. Ben şimdiye kadar işçi çıkarmadım, herkes evine ekmek getiriyor. Ancak artık katlanılacak boyutta değil.. Bu düzen böyle giderse, işler böyle giderse gittikçe kadroyu daraltacağım.”