Sayıştay uyardı: Pistte tehlike var!

Nurcan Gökdemir

İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı’nda üç kişinin yaşamını yitirdiği kazadan sonra dikkatlerin yoğunlaştığı ikinci pist inşaatındaki gecikmenin Devlet Hava Meydanları İşletmesi’nin (DHMİ) çok sayıdaki yapım işinde de yaşandığı ortaya çıktı. Sayıştay’ın DHMİ’deki denetimlerinde yapımı geciken, başladıktan sonra iş kalemlerindeki artışlar nedeniyle proje maliyetleri yükselen, işin niteliği değişmediği halde müteahhitlere süre uzatımı verilen inşaatlar olduğu saptandı. Sabiha Gökçen Havalimanı’ndaki pist, yapım süresi en fazla uzayan ve iş artışı en yüksek inşaat oldu.

Sayıştay denetçilerinin DHMİ’nin yatırım faaliyetlerinin incelenmesi sonucunda önemli tespitler ortaya çıkarıldı. İnşaatlarda proje maliyetlerinin değiştiği, yapım sürelerinin uzadığı belirlendi. Raporda buna, kesin projelerin ihale sonrası değiştirilmesi, projelerin inşaat aşamasında zemin kotlarının araziye uymaması, önceden saptanmayan bazı iş kalemlerinin miktarında artışların ortaya çıkmasının neden olduğu bildirildi.

İŞ ARTMADAN SÜRE UZATILDI

Raporda yer alan yapım işleriyle ilgili tespitler şöyle:

* 2018 yılında tamamlanarak geçici kabulü yapılan 7 işi, 2018 yılında yapımı devam eden 6 işi, 2018 yılında yapımı süre uzatımı dahil tamamlanması gereken ancak hala süren 3 iş ve 2018 yılında başlamış ve tamamlanmış 1 yapım ile devam eden 3 yapım işi olmak üzere toplam 20 ayrı yapım işinde iş artışı verilmiştir.

* 20 yapım işinden sadece 3 tanesi sadece iş artışı olarak gerçekleşmiş, diğer 17 yapım işinde iş artışına bağlı olarak süre uzatımı da verilmiştir. Ayrıca, 3 ayrı yapım işinde de iş artışı olmadan süre uzatımı verilmiştir.

* İhale edilerek hazırlatılan projelerde de proje hata ve eksikleri nedeniyle değişiklikler yapılmış ve iş artışları ve süre uzatımları verilmiştir.

* Hem projeler yüklenici firmadan alınırken yapılan kontrollerde hem de onay sürecinde eksik ve hatalar fark edilmemiş, işlerin devamı sırasında fark edilerek iş artışı verilmek zorunda kalınmıştır.

Bunların önüne geçilmesi için uygulama projelerinin yeterli araştırmalar yapılarak, ayrıntılı zemin etütleri ile muayene-sondaj çalışmalarına dayalı olarak gerçekçi bir şekilde hazırlanması istendi. Raporda, “Projelerde eksik ve hatalar, sadece iş artışlarına sebebiyet vermemekte, havalimanlarının işletilmeleri döneminde de sorunların devam etmesine sebep olmaktadır” denildi.

Denetçiler, ihale sürecinde projede olmayan işlerin yapım sırasında istendiğine de dikkati çekerek bunun şirketler arasında rekabeti bozduğu, saydamlık ve güvenilirlik ilkelerine aykırılık oluşturduğunun da altını çizdi.

Raporda yer alan bilgilere göre, denetimin yapıldığı Mayıs 2019’da Sabiha Gökçen Havalimanı İkinci Pist inşaatındaki iş artışı yüzde 1 ile 20 arasında değişti. 111 gün ile 362 gün arasında değişen üç süre uzatımı verildi. 20 Mayıs 2015’te imzalanan sözleşmede yer alan 486 milyon 456 bin TL’lik sözleşme bedeli artışla 583 milyon 748 bin liraya çıktı. Sabiha Gökçen, iş ve süre uzatımı açısından tüm yapım işleri arasında ilk sırada yer aldı. Esenboğa Havalimanı’ndaki pat sahaları yapım ve onarımı ile apron yapımı işinde 50 gün ile 255 gün arasında süre uzatıldı, 2016’da 129 milyon 872 bin TL olarak imza altına alınan sözleşme bedeli 155 milyon 830 bin TL oldu. 2016’da başlayan Çukurova Bölgesel Havalimanı altyapı tesislerinin inşaatına da 245 gün ek süre verildi.

Raporda yer alan diğer tespitlerden bazıları da şöyle:

BİLGİSİZ ŞİRKETLER GÜVENLİĞİ TEHDİT EDİYOR

Havalimanı yapım, yenileme, bakım onarım işlerinde de yüklenici firma çalışanlarının bilgisizliği nedeniyle uçuş, can ve mal emniyetini ihlal edecek şekilde pist ihlalleri yaşandığı görüldü. 2011’de yayımlanan İş Grupları Tebliği’nde rekabetin sağlanması amacıyla yapılan düzenleme ihalelere yetersiz firmaların katılmasına yol açmaktadır. Bu izinsiz pist ihlalleri, pistte veya kenarında uçakları tehlikeye düşürecek malzemelerin bırakılması gibi sorunlara sebebiyet vermektedir. 2017 ve 2018’de bu konu Bakanlığa tekrar iletildi, ancak bir gelişme sağlanamadı. Havacılık sektöründe hata tolerans değerleri çok düşük olup, can ve mal emniyetine direkt olarak etkisi bulunmaktadır.

Taşra ve merkez birimlerine ait verileri bilgiye dönüştürmek, yönetim kademelerinin doğru ve zamanında karar almasına destek olmak, kuruluş içi bilgi paylaşımını arttırmak amaçlarıyla İş Zekası ve Veri Madenciliği sistemi kuruldu. Ancak programın kullanımında başarı sağlanamadı.

Liyakatsızlık facialara sebep​

CHP milletvekili Çetin Osman Budak da Sayıştay raporundaki tespitlere dikkati çekerek, “Sayıştay, ‘pistte tehlike var’ uyarısı yapıyor” dedi. Budak, yaşanan son faciaların, liyakat-ehliyet ölçütlerinin yaşamsal öneminin trajik sonuçlarla ülkenin yüzüne çarptığını ifade etti. “Firma çalışanlarının bilgisizliği” tespitinin “alarm” düzeyinde dikkate alınması gereken bir uyarı olduğunu vurgulayan Budak, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Cahit Turan’a “Sayıştay Başkanlığının 2018 yılı denetim raporundaki tespit ve önerilerle ilgili hangi işlemler yapılmıştır?” diye sordu.