Sermaye lehine ayrıcalık: 2,4 trilyonluk vergiden vazgeçtiler

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın yayımladığı 2024 Vergi Harcamaları Raporu, devletin çeşitli sektörlere ve kesimlere sağladığı vergi istisna, muafiyet ve teşviklerin bütçeye 2.4 trilyon liralık maliyeti olduğunu ortaya koydu.

2024 yılı Vergi Harcamaları Raporu’na göre, Türkiye’de sermayeye sağlanan çeşitli vergi istisnaları ve muafiyetleri nedeniyle ciddi vergi kayıpları yaşanıyor.

Rapora göre 2023 yılında 832 milyon TL olan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) kaybı 2024’te 1,38 milyar TL’ye çıktı. 2023’te 158 milyon TL olan ÖTV’den kaynaklı KDV kaybı, 2024’te 277 milyon TL’ye yükseldi. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) İstisnaları ise 2023’te 17,9 milyar TL’den 2024’te 25,4 milyar TL oldu. Özellikle ihracat kredilerine sağlanan istisnalar 19,6 milyar TL ile en büyük kalemi oluşturdu.

Vergi teşvikleri, özellikle sanayi, enerji, ihracat, Ar-Ge ve finans sektörlerinde yoğunlaştı. İhraç edilen kara taşıtlarında kullanılan ilk dolum yağları ve akaryakıtta ÖTV indirimi 173,7 milyon TL, rafineri ve petrokimya tesislerinde kullanılan mallarda ÖTV muafiyeti 889,6 milyon TL’yi buldu.

Vergi Harcamaları Raporu’na göre 2024’teki sektörel bazlı vergi ayrıcalıklarından bazıları şöyle:

• İstanbul Finans Merkezi’nde faaliyet gösteren kurumların, yurt dışından satın aldıkları malları Türkiye’ye getirmeden yurt dışında satmaları durumunda elde ettikleri kazancın yüzde 50’si vergiden muaf tutuluyor.

• Payları Borsa İstanbul’da bankalar, finansal kiralama şirketleri, sigorta şirketleri hariç, ilk kez işlem gören ve en az yüzde 20 oranında halka arz edilen şirketler için 5 yıl boyunca kurumlar vergisi oranı 2 puan indiriliyor.

• İhracat yapan şirketlerin ihracattan elde ettikleri kazançlara kurumlar vergisi 5 puan indirimli uygulanıyor.

• Sanayi sicil belgesine sahip ve üretim faaliyeti yürüten firmalar, üretim kazançlarına 1 puan kurumlar vergisi indirimi alıyor.

∗∗∗

2023-2027 DÖNEMİ VERGİ HARCAMASI TAHMİNLERİ (MİLYON TL)

∗∗∗

RAPOR SINIF TEMELLİ AÇIKLANMALI

Prof. Dr. Aziz Konukman, raporun içerdiği eksikliklere ve bütçe hakkı ihlallerine dikkati çekti. Tablodaki 2023 tutarının gerçekleşmeyi, 2024 tutarının ise gerçekleşme tahminini gösterdiğini belirten Konukman, rapora ilişkin şu değerlendirmeyi yaptı: “2023 yılı için öngörülen vergi harcaması tutarı 994,4 milyar TL olarak belirlenmişti. Ancak 2023 yılı Vergi Harcamaları Raporu’nda bu rakamın 1.476,7 milyar TL olarak gerçekleşmesi tahmin edildi. 2024 yılı raporunda ise 2023 yılı için gerçekleşen tutar 1.729,4 milyar TL olarak açıklandı. Benzer şekilde, 2024 yılı bütçesinde 2.210,4 milyar TL olarak öngörülen vergi harcaması, 2024 yılı raporunda 2.454,0 milyar TL olarak tahmin edildi. Ancak raporda tüm veriler tahmini olarak sunulduğu için, gerçekleşen rakamlarla öngörülen rakamlar arasındaki fark tam olarak görülemiyor. Bu durum, bütçedeki sapmaların analiz edilmesini zorlaştırıyor ve bütçe hakkının ihlaline yol açıyor.”

Ayrıca vergi harcamaları tablosunun sınıf temelli bir dağılım içermemesi eleştiren Konukman, emeğin ve sermayenin lehine vazgeçilen vergi tutarlarının sınıflar bazında ayrıştırılması gerektiğini belirtti. Vergi harcamalarının detaylı dökümünün sadece bütçe kanun tekliflerinde yer aldığını kaydeden Konukman, Orta Vadeli Program (OVP) metinlerinde bu verilere ulaşmanın mümkün olmadığını kaydetti.