Şili’de komünistler Allende’nin izinde
Başkent bölgesindeki Lo Espejo’da Komünist Parti’li Reyes’in belediye başkanlığına seçilmesi ve solun zaferi, Pinochet’nin değil Allende’nin mirasının geleceği şekillendireceğini söylüyor
Vijay PARSHAD - Tarihçi / Taroa ZÚÑIGA SILVA - Yazar
Globetrotter.media’dan çeviren Ayşe GÖL
31 yaşındaki Javiera Reyes, Şili’nin Santiago bölgesindeki Lo Espejo’nun yeni belediye başkanı. Reyes, “Salvador Allende’nin (Eski Şili Başkanı) her zaman iyi insan ve Augusto Pinochet’nin (askeri diktatör) zalim sayıldığı bir yerde büyüdüm. Bu benim hayatımı çok etkiledi” açıklamalarında bulundu. Reyes’in açıklamaları, General Augusto Pinochet’nin Başkan Salvador Allende’ye karşı gerçekleştirdiği 1973 darbesinden sonra Şili’nin siyasetini önemli ölçüde sarsan eski ayrımları yansıtıyor. Neredeyse 50 yıl geçti, fakat Şili hâlâ darbenin ve 1973’ten 1990’a kadar süren Pinochet diktatörlüğünün etkisi altında. Reyes’i Lo Espejo’nun belediye başkanlığına getiren Mayıs 2021 seçimlerinde, aynı zamanda Pinochet döneminin 1980 Anayasası’nı değiştirecek Anayasa Kongresi için de oy verildi. Yeni anayasayı şekillendirecek olan sol ittifakın elde ettiği kazanımlar ve Reyes’in zaferi, Pinochet’nin değil, Allende’nin mirasının geleceği şekillendireceğini söylüyor.
Reyes, 109 yıldır kökleri Şili toplumuna dayanan Şili Komünist Partisi’nin (PCCh) bir üyesi. Kasım 2021’de yapılacak olan başkanlık seçimlerinde solun adayı, Şili Komünist Partisi’nin liderlerinden Daniel Jadue olacak. Jadue da tıpkı Reyes gibi Şili’nin büyük başkenti Santiago’daki bir belediyenin başkanı. Jadue, Mayıs 2021 seçimlerinde 2012’den beri yönettiği Recoleta’da tekrar belediye başkanlığına seçildi.
SOLA KARŞI PROPAGANDA
Jadue, “Şili Komünist Partisi’nin politikasında tarihsel bir devamlılık var; aynı anlayışla, fakat tabii ki güncellenmiş haliyle. Hiç kimse daha önce denendiği gibi tekrar devletçi projeleri ya da sosyalizmi ele almayı düşünmüyor, fakat hiç şüphesiz tarihsel bir devamlılık var. Ve biz, öyle ya da böyle, 1970’lerde daha adil bir ülke kurmak için çabalayan ve bugün hala aynı şeyin peşinde koşan insanlarla aynı hayali paylaşıyoruz.”
Jadue, sağcı Başkan Sebastián Piñera yerine kime oy verileceği sorusuyla yürütülen Kasım 2021 seçim anketlerinde önde gidiyor. Basın, Jadue’nin hayatı boyunca bulunduğu çeşitli durumları, bilhassa 1980’lerdeki Filistin aktivizmiyle ilişkisini ele almaya başladı. Solcu adayları karalamak, Latin Amerika’da seçim süreçlerinin bir parçası haline geldi. Ekvador’un aşırı sağcı basını, solcu başkan adayı Andrés Arauz’un Kolombiyalı solcu gerilla örgütü National Liberation Army’den (Ulusal Kurtuluyş Ordusu-ELN) para aldığını öne sürdü. Sağcı basın ayrıca, Peru’nun seçimleri küçük bir farkla kazanan başkanı (henüz resmi olarak ilan edilmedi) Pedro Castillo’nun gerilla grubu Sendero Luminoso’ya yakın olduğunu söyledi. Jadue, solcu adaylara yöneltilen bu iddiaları reddetti ve “Tüm sicilimin şeffaf olmasını istiyorum çünkü saklayacak hiçbir şeyim yok” dedi.
KOMÜNİSTLERİN SLOGANI
Komünistler, 15 ve 16 Mayıs’taki seçimlere “Korkusuzca Oy Ver” sloganı ile katıldı. Bu slogan, parti mirasının bir parçası olan çok uzun bir tarihten geliyor. Şili Komünist Partisi, 1927-1931, 1948-1958, ve 1973- 1990 dönemlerinde yasaklandı ve üyeleri işkenceye maruz bırakıldı. Pinochet diktatörlüğü, kilit liderlerin de içinde bulunduğu binlerce komünisti öldürdü. Şili toplumunun bir kısmı, Allende'nin sosyalizminin getirdiği korkudan etkilendi. Bu, esasen Pinochet'nin diktatörlüğü sırasında ekilen nefretin bir sonucuydu. Böyle bir dönemde komünistlerin yanında olmak cesaret ister.
Reyes’in söylediğine göre komünizm korkusu azalıyor; çünkü seçilmiş Şili Komünist Partisi görevlileri, idarelerinde verimliliklerini ve sevgilerini ortaya koydu. Jadue’nin yönettiği Recoleta, belediyeye ait eczane, optik dükkanı, kitapçı, müzik dükkanı, açık üniversite ve kar amacı gütmeyen emlak projeleri ile bu konuda örnek teşkil ediyor.
Javiera Reyes, kendisinin komünizm anlayışının, “hakların evrenselleştirilmesi ve iyi bir hayat için uygun şartları yaratabilme kapasitesi ile başlayan belediye idari teşkilatı konseptine” dayandığını söylüyor ve mahalli sosyalizm projesinin sağlık, eğitim ve ortak alanlarla başladığını, bu projenin “demokratik ve topluma açık” olduğunu ifade ediyor.
Şili’nin sağcı belediye başkanlarının aksine, Santiago’nun Reyes, Jadue ve Iraci Hassler gibi komünist belediye başkanları, kadına karşı şiddetle mücadele eden mekanizmalar dahil olmak üzere, kadınları politikalarının merkezine koyuyor. Yönetimdeki komünistler, mümkün olan en geniş anlamda korkusuz bir toplum yaratmak istiyor.
PENGUEN DEVRİMİ
2006’da, Şili’deki öğrenciler eğitimin özelleştirilmesini protesto etmeye başladı. Öğrencilerin büyük mücadelesi, siyah-beyaz okul üniformaları sebebiyle “Penguen Devrimi” olarak adlandırıldı. Reyes, Penguen Devrimi’nin politikaya ilk girişi olduğunu söylüyor. Reyes ve Hassler, 2011’de ve 2013’te ortaöğretim ve üniversitelerdeki eşitsizliğe karşı tepki olarak yürütülen geniş protestolara katıldı. Reyes, Şili Komünist Partisi’ne de bu dönemde dahil oldu. Şimdi Şilili siyasetçilerden olan Camila Vallejo, Karol Cariola ve Hassler gibi öğrenciler, o dönemde de komünistlerdi.
Öğrenci gösterileri, tüm sektörlerden çalışanların yürüttüğü grevler ve bildirilerle yan yana gerçekleşti. Eylemleri, 1990’da Pinochet’nin düşüşünden bu yana yeni bir anayasa hazırlamaya teşebbüs etmemiş ve neoliberal boğulmadan bir çıkış yolu bulmaya tenezzül etmeyen elit mutabakatını şaşırttı.
Ocak 2019’da, lise öğrencileri artan toplu taşıma ücretlerini protesto etti. Hâlâ devam eden bu protestolar dalgası, Şili’nin siyasal yaşamını tanımlamaya başladı. “30 peso değil, 30 yıl” sloganı ile öğrenciler, yeni bir anayasaya duyulan ihtiyacın altını çizdi.
YENİ BİR ŞİLİ
Şili, Latin Amerika’da seçimlere katılımın en düşük olduğu ülke. 17 yıllık diktatörlükte sonra, devlet bileşenlerine olan güven pratik olarak yok oldu. Oy kullanmak için kayıt yaptırmak zorunlu olmasa da oy kullanmak 2009’a kadar zorunluydu. Gençler seçim birimine (Servel) kayıt yaptırmadı. Yeni anayasa talebi, gençler için bir uyanış çağrısı idi. Veriler, Şili’nin 18-29 yaş arasındaki gençlerinin yarısından çoğunun seçimlerde oy kullandığını gösteriyor ve kadınlar, oy verenlerin yüzde 52,9’unu oluşturuyor.
Tıpkı Reyes ve Hassler gibi kadınların, özellikle genç kadınların belediyelerde yer alması gibi, gençler ve kadınlar Anayasa Kongresi’ni şekillendirecek. Anayasa Kongresi’nin 155 üyesi, Reyes ve Hassler gibi kadınlarla, solun hatırı sayılır bir bölümü ile dolu. Sağ kanat ise kongrenin üçte birlik kısmını elde edemeyerek veto yetkisini kazanamadı. Bu, önümüzdeki dokuz ayda şekillenecek yeni anayasanın ilerici bir karakteri olacağını gösteriyor.
18 Haziran’da (bugün), Jadue ve bir başka öğrenci lideri, aynı zamanda Geniş Cephe’nin (Frente Amplio) lideri olan Gabriel Boric bir ön seçimde karşı karşıya gelecek. Tüm göstergeler, Jadue’nun Boric’i alt edeceğini ve Kasım’da sağcı liderlerle yarışacağını gösteriyor. Jadue, Elías Lafertte Gaviño (1931-1932) ve Gladys Marín’den (1999) sonra başkanlık için yarışan üçüncü komünist olacak. Ve eğer anketler doğruysa Jadue, Şili’nin ilk komünist başkanı olacak.