Soğuk Savaş: İmkânsız aşklar hayatlar

PawlIkowskI’nin son filmi Soğuk Savaş, “ne senle ne de sensiz” diyebileceğimiz imkânsız aşk hikâyelerinden. Birlikte olduklarında, bir süre sonra illa ki bir nedenle ayrılan, sonra yine illa ki yeniden biraraya gelen iki sevgilinin hikâyesi bu. Aşk hikâyesinin kahramanı olan erkek ve kadın tuhaf bir şekilde hem oportünist hem de idealistler. Hem her ortama uyum sağlayabiliyor hem de muhakkak arıza çıkarıyorlar.

Bütün bunlar ilginç fikirlerle dolu bir film izleyeceğiniz izlenimi uyandırmasın. Film de kahramanları gibi çelişkili; hem bazı açılardan yenilikçi hem de klişelerle dolu. Filmin estetiği, yönetmenin bir önceki filmi Ida ile hemen hemen aynı çizgide. Akademi ölçeği denilen dar bir çerçevesi var ve film siyah beyaz. Bu estetik bir yandan sıra dışı, bir yandan da hem yönetmenin kariyerinde hem de başka bazı sanat sineması örneklerinde gördüğümüz bir şey.

Gözünü oscar’a dikmiş durumda

Yönetmenin bir önceki filmi Ida, seküler bir hayat, atalarının dini olan Yahudilik ve Hıristiyanlık arasında kalan bir rahibenin seçimiyle ilgiliydi. Film çok başarılı olmuş, ödüle boğulmuştu. Soğuk Savaş da aynı başarıyı yakaladı. Cannes’da en iyi yönetmen ödülü aldı, Avrupa sineması ödüllerini sildi süpürdü ve şimdi gözünü Yabancı Film Oscarı’na dikmiş durumda. Bana kalırsa Ahlat Ağacı’nın yarısı kadar fikir içermiyor film.

Filmin çizdiği soğuk savaş dönemi Polonyası’nda daha önce görmediğimiz yeni bir şey yok. Komünist Parti’nin bildik simalarının düzeninde yaşamak zor. Bildik sima derken, eyyamcı, korkak ve korkutucu, herkesi muhbirliğe teşfik eden “aparatçik”leri sinemada göre göre ezberledik artık. Şu sıralarda, Avrupa’nın en gerici, en sağcı, en ırkçı, en kadın düşmanı, en faşizan yönetimlerinden birine sahip olan ülkeye son iki gidişimde, ırkçılıkla sokakta yüzyüze geldim. Çok sevdiğim bir ülke bir yandan, çok sevdiğim insanlar var Polonya’da ama artık gitmek istemiyorum. Ama Polonya sineması hala, o dönemi satmayı sürdürüyor çünkü alıcısı çok, bugünün ise alıcısı az. “Özgürlüğe” kavuşan ülkenin, o özgürlükle ne yaptığı o kadar ilginç olmasa gerek.

Öte yandan filmde kısa bir rolde karşımıza çıkan Fransız erkek de tam bir klişe. Çapkın, kadınları yatağa atmada uzmanlaşmış bir Fransız ne kadar bildik bir figür! Batı maddiyatın ele geçirdiği, piyasaya hizmet etmek zorunda olunan bir yer filmde. Orası da özgür değil ve o fotoğrafta da yeni bir şey yok.

AYRI OLAMAMA

Film iki seçeneğin de sorunlu olduğu bu dünyada, Polonyalı dansçı-şarkıcı Zula’yla, folklor araştırmacısı, orkestra yönetmeni ve piyanist Wiktor’un uzatmalı aşkını anlatıyor. Zula köylü olmadığı halde, köylüler arasında düzenlenen bir şarkı yarışmasına bir yolunu bulup katılan, fırsatçı ve becerikli biri olarak çıkıyor karşımıza. Wiktor ise halk şarkılarını derleyen ve onlardan bir repertuvar ve koro oluşturan idealist bir müzikolog. Filmin en ilginç bölümü bu ilk tanışma ve ilişkinin geliştiği dönem. Wiktor bir süre sonra, rejimin müdahalelerinden bıkıyor. Fakat Zula sanatını başka bir yerde icra edebileceğini düşünemiyor. Böylece Zula ve Wiktor’un Fransa, Yugoslavya ve Polonya arasında 20 yıla yayılan inişli çıkışlı hikâyesi şekilleniyor. Her iki karakter de yaşadıkları ülkeye uyum sağlayabilmek için tavizler veriyor. Bu onları başka insanlara dönüştürüyor. Kavgalar, kavgalar, kavgalar… Ama ayrı olamama hâli sürüyor. Film, eliptik yani zaman içinde sıçramalı anlatımı nedeniyle bir süre sonra dramatik gerilimini yitiriyor ve seyirciyi kahramanlara yabancılaştırıyor. Ne olursa olsun yaşananlar kalıcı bir etki yaratmıyor çiftler üzerinde. Bir bakıyorsunuz Wiktor, Zula’yı, bir albüm yapabilmesi için bir Fransız çapkının kollarına itiyor. Fakat nihayetinde “büyük aşk” yine de sürüyor.

Ne Doğu’da ne de Batı’da mutlu olamayan çiftin seçimi, Ida’nın seçimine benziyor. Çözümü tanrının kucağında arıyorlar. Öbür dünyayı, bu dünyaya tercih ediyorlar! Pawlikowski’nin kahramanlarının dindar, Hristiyan seçimleri de açıkçası benim canımı çok sıkıyor. Başka bir öneriniz yoksa, ben almayayım.

Döneme dair izlenimler de daha önce yazdığım gibi ilginç olmayınca film kısa süresine rağmen bir foto albümüne dönüşüyor. Fotoğraflar güzel ama aradaki hikâyeyi yazmak çoğunlukla seyirciye kalıyor.