Sömürü düzeni elinde patlıyor
Fransa’nın, Hint-Pasifik’teki eski sömürgesi Yeni Kaledonya’da bağımsızlık yanlılarının etkisini azaltma girişimi bölgeyi karıştırdı. Afrika’daki sömürgelerinden kovulan Fransa, kolonyal sistemi koruma telaşı içinde.
Dış Haberler
Fransa’nın Pasifik Okyanusu’nda, yaklaşık 17 bin kilometre uzaklıkta bulunan eski sömürgesi özerk Yeni Kaledonya’daki neo sömürgeci kararı adayı karıştırdı. Fransa Ulusal Meclisi’nin 14 Mayıs’ta Yeni Kaledonya’da 10 yıl yaşamış Fransızların oy kullanmasına izin veren değişikliği onaylamasının ardından haftalardır süren protestoların yerini çatışmalar aldı.
Çoğunluğu yerli Kanak halkından oluşan bağımsızlık yanlıları “yönetimdeki etkilerini azaltacağı” iddiasıyla reforma karşı çıkarken 4 gündür süren olaylarda biri polis 5 kişi yaşamını yitirdi, 200’den fazla kişi gözaltına alındı. Çatışmaları bastırmak için adadaki bin 1700 olan askeri varlığını 2 bin 700’e çıkaracağını açıklayan Paris yönetimi, TikTok’u yasaklayarak OHAL ilan etti. Paris, takımadadaki durumun şimdilik ‘sakinleştiğini’ aktardı.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron reformun yasalaşmasını geciktireceğini belirtse de haziran ayına kadar anlaşmaya varılamaması durumunda yasayı imzalayacağını söyledi. Elysee Sarayı’ndan yapılan açıklamaya göre ise seçilmiş yerel temsilciler, anlaşmazlığın çözümü için Macron’un video konferans görüşmesi teklifini “çeşitli aktörlerin şu anda birbiriyle konuşmak istememesi nedeniyle” reddetti.
OHAL VE CEZA
Savunma Bakanlığı, Yeni Kaledonya'da Noumea-Magenta Havalimanı'nın önünde bulunan eylemcilere karşı güvenlik güçlerine destek amacıyla orduyu buraya konuşlandırdı. Bakanlık, "hiçbir koşulda silahlı kuvvetlerin kasıtlı olarak ölümcül güç kullanmasına izin verilmeyeceğini" açıkladı. Ada’da yüzlerce uçuş iptal edildi. Fransa Adalet Bakanı Eric Dupond-Moretti, işlenen suçların ve OHAL ihlallerinin “hızlıca ve katı bir şekilde cezalandırılması” için kararname yayınladı.
Fransa Ekonomi Bakanı Bruno Le Maire, Fransa'da Denizaşırı Topraklardan Sorumlu Bakan Yardımcısı Marie Guevenoux, Yeni Kaledonya'daki siyasetçiler ve iş dünyası temsilcileriyle hasar tespiti ve bölgedeki durumu telefonda görüştü.
Sosyalist Partisi (PS) lideri Olivier Faure, konuk olduğu France 2 kanalında "Yeni Kaledonya videokonferansla yönetilmez" diyerek, Başbakan Gabriel Attal'ın hâlihazırda adada olması gerektiğini savundu. Boyun Eğmeyen Fransa (LFI) Partisi Grup Başkanvekili Mathilde Panot ise Yeni Kaledonya'da bir "sömürge gerçeğiyle" karşı karşıya olunduğunu belirterek adada özgürlüklerin kısıtlanmasına karşı olduğunu vurguladı.
KOLONYAL GEÇMİŞ
Fransa’nın Pasifik bölgesindeki 5 denizaşırı bölgesinden olan Yeni Kaledonya’nın yerel halkı Kanaklar, takımadadaki nüfusun yaklaşık yüzde 40’ını oluşturuyor. Fransa’nın 19’uncu yüzyılda sömürgeleştirdiği takımadalar, 1946’da ‘Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu’nun bir üyesi haline geldi. 1970’lerde Ada’da başlayan bağımsızlık hareketleri 1980’lerde Paris ile büyük çatışmalara dönüştü.
1998’de imzalanan Noumea Anlaşması’yla bölgede daha fazla siyasi özerkliğin yolu açılırken seçmen listesi 1998’den önce adada ikamet edenler ve onların çocuklarıyla sınırlandırıldı. Yeni Kaledonya’ya yerel hükümet kurma, kanun çıkarma gibi ‘kendine ögzü’ bir yönetim biçimi sağlayan anlaşma, bağımsızlık reformu yapılamasını da öngörüyordu. Ada, 2003’te Fransa’ya bağlı özerk bir bölge oldu.
2018, 2020 ve 2021’de üç kez düzenlenen bağımsızlık referandumlarında bağımsızlık yanlılarının oyları yüzde 50’yi geçmedi. İlk iki referandumda Paris yönetiminin etkisi olduğunu savunan Kanak Sosyalist Ulusal Kurtuluş Cephesi (FLNKS) son referandumu boykot etti.
Batı ile Çin arasında giderek artan bir rekabete sahne olan Hint-Pasifik’te bulunan Yeni Kaledonya dünyanın nikel rezervlerinden yüzde 10 ila 30 arasına sahip bir bölge. Lityum ve kobalt gibi minerallerle birlikte nikel de, elektrikli araçların üretiminde kullanılıyor. Bu noktada takımadaların ekonomik ve jeopolitik önemi daha da belirgin hale geliyor.
DOMİNO ETKİSİ
Zira dünya çok kutupluluğa doğru giderken kendisini bir yandan ABD’nin güdümünden ayırma yolunda olan Avrupa, kritik minerallerde küresel payını giderek artıran Çin’e olan bağımlılığı azaltmanın yollarını arıyor.
Fransa, bu yeni düzende Çin ve Rusya’nın etkisini artırdığı Afrika’da eski sömürgeleri Mali, Nijer, Burkina Faso ve Orta Afrika Cumhuriyeti gibi ülkelerden kovularak çok değerli kaynaklarından oldu. Yeni Kaledonya’nın benzer bir domino etkisi yaratmasından çekinmesi ‘çok doğal’ olan Fransa’nın Pasifik’teki neo sömürge düzenini de kaybetmesi, tabuta birçok çivi daha çakılması anlamına gelebilir.
Sömürgeciliğe karşı yıllardır mücadelesini sürdüren Yeni Kaledonya’daki bağımsızlık yanlıları da küresel değişimlerin ve bununla açılan fırsatların farkında. Dünyanın en büyük 4’üncü nikel üreticisi olan takımadadaki bağımsızlık yanlıları, hem dünyanın en büyük nikel ithalatçısı Çin gibi ülkelerle hem de bağımsızlığına destek veren ülkelerle siyasi ve ekonomik ilişkilerini derinleştiriyor.
BAKÜ İLE GERİLİM
Bu noktada da işin içine Azerbaycan giriyor. Fransa, Bakü ile on yıllardır anlaşmazlık içinde olan Erivan’ın geleneksel destekçilerinden. 2020 yılında Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki 44 Günlük Savaş’tan sonra Bakü ile Paris arasında başlayan gerilim, geçen eylül ayında Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’a düzenlediği askeri operasyonda zirveye ulaştı.
Macron yönetiminin Ermenistan konusundaki tutumuna Bakü’nün yanıtı ise, Fransa’nın denizaşırı bölgelerdeki eski sömürgelerinde bulunan bağımsızlık yanlılarıyla ilişkilerini geliştirmek oldu. Azerbaycan, hâlâ Fransa toprağı sayılan Fransız Guyanası, Yeni Kaledonya, Fransız Polinezyası ve Karayiplerde bağımsızlık yanlısı liderleri geçen sene Bakü’ye çağırarak sömürge düzeninin sürdüğü Fransa topraklarındaki bağımsızlık mücadelelerine destek veren Bakü İnisiyatifi Grubu’nu kurdu.
Azerbaycan için “diktatörlük” diyen Fransa İçişleri Bakanı Gerald Darmanin, bölgedeki şiddetin "yabancı güçler" tarafından kışkırtıldığını ve Fransa'nın zayıflatılmasını amaçladığını iddia etti. France 2 kanalına röportaj veren Darmanin, “bazı bağımsızlık liderlerinin Azerbaycan’la anlaşma yaptığını” iddia etti.
Bakü’den ise Drmanin’in iddialarına tepki gecikmedi. Darmanin’in “diktatör ülke” açıklaması için özür dilemesi gerektiğini vurgulayan Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ayhan Hacızade, “Bakan, Azerbaycan'ı Yeni Kaledonya'daki bağımsızlık yanlısı protestoları desteklemekle suçlamak yerine, ülkesinin bu tür protestolara neden olan denizaşırı bölgelerle ilgili başarısız politikasına odaklanmalı” dedi.
