Böylesi bir salgın ortamında, etkinliği yüksek bir aşı ile halk sağlığına katkıda bulunan Pfizer, keşfettiği bu fazladan doz ile kasasına daha fazla para koyma sevdasında mı?

Sürpriz poz, sürpriz doz: Kodak, Pfizer…

Doç. Dr. Ümit Kartoğlu

O zamanlar dijital fotoğraf yoktu. Analog fotoğrafta Kodak’ın başı çektiği zamanlardı. Film ille de Kodak olsun isterdik. Nasıl kıymetliydi her bir kare, kırk kere düşünüp, ölçüp biçip öyle basardık deklanşöre.

New York eyaletinin kuzeyinde Niyagara şelalesine yakın bir kent Rochester’da tavaf ettiğim yerlerden biriydi George Eastman Kodak Müzesi. Bir zamanların fotoğraf devi Kodak, ilk dijital makineyi icat ettiyse de değişik nedenlerle dijital markete girememiş ve sonunda iflas bayrağını çekmişti. O görkemli müzeye gidip, makineme büyük bir özenle taktığım Kodak filmlerinin hatırasına elimi duvarına dokunacaktım…

Filmler ya 24 ya da 36 pozluktu. Ama işin piri olunca, 36 pozluk filmden 38-39 poz çekerdik biz… Filmi takarken, çektikçe filmin sarılacağı makaraya filmi kilitlediğimde, hemen kapağı kapatır, 1-2 poz sarıp başlardık çekmeye… Bu kısa sarış, doğal olarak fazladan 2-3 poz daha verirdi.

Aşı ve sulandırıcı ayrı ayrı değil tek bir ürünken ayrı ayrı pazarlanırsa…

BioNTech firmasının geliştirdiği, Pfizer’la ortaklaşa pazarlanan mRNA Covid-19 aşısı (Comirnaty) aşı geliştirme yarışında ipi ilk göğüsleyen oldu. Comirnaty -80oC’de saklanması özelliği ile aşılama programlarının klasik 2oC ile 8oC ve -15oC ile -25oC arasında saklanması gereken aşılardan ayrıldı. Bu özelliği ile zaten karmaşık olan aşı stabilite dünyasına ultra soğuk gereksinimi ile ayrı bir zorluk ve karmaşıklık getirdi. Bu Comirnaty’nın getirdiği zorluklardan yalnız biriydi.

Sulandırılması gereken aşılar hep üreticileri tarafından sulandırıcı ile birlikte pazarlanır, özetle, sulandırılması gereken aşıları sulandırıcısız alamazsınız, çünkü aşı ve sulandırıcı ayrı ayrı değil, birlikte bir üründür. Ama Comirnaty sulandırıcısız satılıyor. Firmanın önerdiği; bu amaçla yüzde 0,9 sodyum klorid USP solüsyonunun kullanılması. Yani Comirnaty kullanacaksanız ayrıca bu sulandırıcıyı almanız gerekecek. Aşı pazarında bu bir ilk. Çünkü, firmalar sulandırıcılarının hacmini, sulandırılacak aşı flakonundaki doz sayısına göre ayarlar, kullanıcı da sulandırıcının tümünü enjektöre çekip, aşı flakonuna enjekte eder. Comirnaty donmuş olduğundan sulandırılmadan önce çözülmek zorunda.

Çözülmüş ama sulandırılmamış aşı flakonundaki sıvının hacmi 0,45 mL. Buna 1,8 mL %0,9 sodyum klorid USP katmanız gerekiyor sulandırmak için. Doğal olarak piyasada 1.8 mL sulandırıcı yok, alacağınız en yakın sulandırıcı 2 mL. Sulandırmak için enjektöre bu solüsyondan yalnızca 1,8 mL çekmeniz gerek. Her enjektörde bu detayda ölçek (dizyem) belirtilmiyor, yani her enjektörle 1,8 mL sıvı ölçmeniz mümkün değil. Bir Comirnaty aşı flakonu 5 dozluk olarak üretilmiş. Sulandırıldıktan sonra her bir doz 0,3 mL olarak öneriliyor. Bu da ayrı bir sorun, çünkü mevcut aşılar ya 0,1 ya da 0,5 mL yapılıyor, dolayısıyla mevcut aşı enjektörleri de ya 0,1 ya da 0,5 mL, bu enjektörlerde başka bir dizyem işaretlenmemiş.

Ayrı ayrı pazarlanan aşı ve sulandırıcıdan sürpriz doz: Fazladan en az bir doz (hatta 2 doz) daha aşı!

Comirnaty ile birlikte piyasaya şimdi 0,3 mL enjektörler sürülmeye başladı. Şimdi matematiğe dönelim: Aşının kendisi 0,45 mL, buna 1.8 mL sulandırıcı kattınız, elinizde sulandırılmış 2,7 mL aşı var. Aşının etiketi 0,3 mL olarak 5 kişiyi aşılayabileceğinizi belirtiyor. Kullandığınız enjektöre bağlı olmakla birlikte her şartta 5 kişiyi aşıladığınızda aşı flakonunun içinde bir miktar aşının kaldığını göreceksiniz. Bu miktar çoğu durumda bir, hatta iki doz daha yapmanıza izin verir. Bu sürpriz dozdur.

Şimdi diyeceksiniz ki niye sulandırılmış aşı hacmi 5 kişiye verilecek 0,3 mL hacminden daha fazla. Tüm aşılarda ve sulandırıcılarda, enjektörlerdeki ölü hacme karşılık fazladan doldurma yapılır. Enjektörlerde piston gövdenin sonuna dek itildiğinde aşı verildikten sonra iğnenin enjektöre oturduğu kısımda küçük de olsa bir miktar aşı ölü hacimde hapsolur, ziyan olur yani. Bu değişik enjektör tiplerinde değişiklik göstermekle birlikte 0,0032 ile 0,0967 mL arasında değişir. Yani ölü hacmi büyük bir enjektör kullanıyorsanız 5 kişiyi aşıladığınızda 0,48 mL aşıyı enjektörlerin ölü hacminde hapsederek ziyan etmiş olursunuz. İşte bu yüzden aşılar ve sulandırıcılar gereken doz hacminden belirli oranlarda fazla konur. Doğal olarak ölü hacmi çok az olan enjektör kullanıyorsanız, fazladan en az bir doz (hatta 2 doz) daha yapmanız mümkündür.

surpriz-poz-surpriz-doz-kodak-pfizer-835963-1.

SÜRPRİZ DOZ İÇİN PFIZER'DAN SÜRPRİZ HAMLE!

Sağlık personelinin 5 dozluk Comirnaty flakonundan 6 hatta 7 doz yaptığını keşfeden Pfizer, Amerika Gıda ve İlaç İdaresi FDA’de özel bir lobi girişimi ile aşıya verilen resmi acil kullanım izninde kullanılan metinde değişiklik yapmayı 6 Ocak 2021 itibarıyla başardı. FDA yanı sıra Avrupa Birliği’nin verdiği acil kullanım izninde de doz miktarından değişiklik yapıldı. Şimdi flakonlar 6 dozluk! Bilmiyor olabilirsiniz, Pfizer satışları flakon değil doz üzerinden yapıyor. Bu nedenle de yapılan tüm anlaşmalarda bu keşfedilen sürpriz 6. dozu da hesaba katan Pfizer bundan böyle daha az aşı flakonu verecek. Örneğin 600 bin doz aşı anlaşması yaptıysanız 120 bin flakon aşı yerine, 100 bin flakon aşı verecek Pfizer size. Kuşkusuz bu bir yandan sağlık personeline kullanılan enjektör tipi ne olursa olsun, 6. dozu mutlaka çıkartma zorunluluğu yani baskısı getirecek.

SÜRPRİZ DOZDAN KAZANÇ SEVDASI MI? KODAK, KIZAMIK AŞILARI VE PFIZER...

Böylesi bir salgın ortamında, etkinliği yüksek bir aşı ile halk sağlığına katkıda bulunan Pfizer, keşfettiği bu fazladan doz ile kasasına daha fazla para mı koyma sevdasında? Her ne kadar Pfizer, bu keşfin dünyaya daha fazla miktar aşı sağlamakta önemli olduğunu, dolayısıyla yıllık 1.3 milyar doz olarak planlanan üretimin bu keşif sayesinde (kağıt üzerinde) bir anda 2 milyar doza ulaştığını söylese de, bu bize Pfizer’in asıl kaygısının bu keşfedilen fazladan dozun nasıl kazanca dönüştürülebileceğinin hesabını yaptığını sordurmuyor değil. Pfizer’in bu hamlesinin savunulur bir yanı olduğuna inanmıyorum.

Dönelim Kodak’a. Kodak yıllarca 36 pozluk film sattı, müşterilerinin filmi baştan sıkı bağlayıp 38-39 poz çekebildiklerini bildiği halde fazladan çekilen kareleri paraya dönüştürmek amacıyla ürünün etiketini 38 pozluk diye değiştirerek yeni bir fiyat koymayı aklına getirmedi.

Ve kızamık aşıları… 10 dozluk kızamık aşıları da 5,5-6 mL sulandırıcı ile birlikte gelir. Her çocuk için 0,5 mL olarak uygulanan aşıdan çoğu zaman 11. dozu vermek mümkündür. Bunu hiçbir kızamık aşı üreticisi avantaja dönüştürmeyi düşünmedi.