Tek adam rejiminin sonucu her alanda tahribat: Ağır bilanço
Ülkeyi çöküşe sürükleyen tek adam rejimi 4 yılda ekonomik, sosyal ve hukuki alanlarda büyük tahribat yarattı. Başkanlık rejimi uygulaması ülkeye olduğu kadar emekçilere de zarar verdi, bölüşüm ilişkileri kötüleşti.
Ekonomi Servisi
Ülkede fili olarak tek adam rejiminin başladığı 24 Haziran seçimlerinin üzerinden 4 yıl geçti. Aradan geçen 4 yılda ise ülke adeta çöküş yaşadı. Ülkede ekonomik, sosyal ve adalet alanlarında büyük tahribat yaşanırken DİSK-AR’ın hazırladığı raporda tek adam rejiminin asgari ücret, enflasyon, işsizlik, döviz kuru ve bölüşüm ilişkileri üzerine etkileri ele alındı. 24 Haziran 2018’de yapılan seçimlerle başlayan başkanlık rejimi sonrasında hem genel ekonomik göstergelerde hem de emek açısından yaşamsal öneme sahip göstergelerde ciddi bozulmalar yaşandı. Başkanlık rejimi enflasyon ve işsizliği artırırken bölüşüm göstergelerini kötüleştirdi. Asgari ücretin ve ücretlerin alım gücü düştü. Bölüşüm ilişkileri kötüleşti. Emeğin milli gelir içindeki payı azaldı. Dört yıllık başkanlık rejimi uygulaması ülkeye olduğu kadar çalışanlara, işçilere zarar verdi.
TÜRK LİRASI ÇÖKÜŞTE
2018 ve 2022 arasında geçen 4 yılda dolar ve avro kurları ciddi yükseliş gösterdi. 2018 Haziran’da 4,8 TL olan dolar kuru 2022 Haziran’da 17,4 TL’ye, 2018 Haziran’da 5,5 TL olan avro ise 2022 Haziran’da 18,3 TL’ye yükseldi. 4 yılda dolar kuru yaklaşık 4 kat arttı.
ENFLASYON ÜÇ HANEYİ ZORLUYOR
Başkanlık rejimi öncesi, Haziran 2022’de enflasyon yıllık yüzde 15,39 ve gıda enflasyonu ise yüzde 18,89’du. Seçim sonrası artmaya başlayan fiyatlar, ekonomik kriz ve 2021 sonunda başlayan döviz krizi sonrasında TÜFE 2022 Mayıs’ta yıllık yüzde 73,5 ve gıda enflasyonu ise yüzde 91,63 olarak açıklandı. Güvenilirliği her geçen gün daha çok sorgulanan TÜİK rakamları dahi üç haneli enflasyona koşuyor.
ASGARİ ÜCRET ERİDİ
Yüksek enflasyon ve döviz kuru nedeniyle halkın satın alma gücü giderek yok oldu. Asgari ücret döviz cinsinden ciddi biçimde geriledi. 2018 yılında bin 603,1 TL olan asgari ücret 2022 yılında 4 bin 253,4 TL olarak belirlendi. Aradan geçen dört yılda asgari ücret yüzde 156,3 artmış olarak görünse de asgari ücret avro ve dolar karşısında değer kaybetti. Haziran 2018’de asgari ücret 336,8 dolar iken 2022’de 245 dolara geriledi. Benzer şekilde Haziran 2018’de 292 avro olan asgari ücret Haziran 2022’de 233 avroya geriledi. Başkanlık sisteminde asgari ücret 91,8 dolar ve 58,9 avro azaldı.
AÇLIK VE YOKSULLUK SINIRI KOPTU
2018 Haziran’dan bu yana artan fiyatlar ve hayat pahalılığı sebebiyle alım gücü düştü ve yaşam zorlaştı; açlık ve yoksulluk sınırı yükseldi. 2018 Mayıs’ta açlık sınırı bin 686 TL ve yoksulluk sınırı ise 5 bin 833 TL’ydi. Açlık sınırının asgari ücrete oranı yüzde 95,1, yoksulluk sınırının asgari ücrete oranı ise yüzde 28,8’di. 2022 Mayıs’ta açlık sınırı 5 bin 557 TL ve yoksulluk sınırı ise 19 bin 220 TL oldu. 2022 Mayıs’ta açlık sınırının asgari ücrete oranı yüzde 72,9 ve yoksulluk sınırına oranı yüzde 22,1’e düştü. Böylece başkanlık rejiminde açlık ve yoksulluk sınırı 3,5 katına çıktı.
EŞİTSİZLİK DERİNLEŞTİ
Başkanlık rejiminde emeğin milli gelir içindeki payı düştü. Ocak, şubat ve mart aylarını içeren 2018’in 1’inci çeyreğinde GSYH bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 7,4 büyüdü. 2018’in 1’inci çeyreğinde GSYH içinde emek payı yüzde 37,8, sermaye payı ise yüzde 44,4 oranında paya sahipti. 2022 1. çeyreğinde ise GSYH bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 7,3 oranında gerçekleşti. 2022 1’inci çeyrekte emek GSYH’den yüzde 31,5 oranında pay alırken sermayenin payı yüzde 47,6 oldu. Böylece tek adam döneminde emeğin büyümeden aldığı pay 6,3 puan azalırken sermayenin aldığı pay 3,2 puan arttı. Başkanlık döneminde gelirin sınıfsal dağılımı kötüleşti. Ülke büyürken işçiler büyümeden payını alamadı.
İŞSİZLİK TABLOSU VAHİM
Başkanlık rejimi sonrasında işsizlik oranları daha da arttı. Seçim öncesi, Haziran 2018’de dar tanımlı işsiz sayısı 3 milyon 444 bin ve dar tanımlı işsizlik oranı yüzde 10,7’ydi. Nisan 2022’de dar tanımlı işsiz sayısı 3 milyon 853 bine ve dar tanımlı işsizlik oranı ise yüzde 11,3’e yükseldi. Geniş tanımlı işsizliğe bakıldığında durumun daha vahim olduğu görülüyor. 5,5 milyon olan geniş tanımlı işsiz sayısı 8,1 milyon oldu. Haziran 2018’de yüzde 16,3 olan geniş tanımlı işsizlik oranı ise Haziran 2022’de 5,4 puan artarak yüzde 21,7’ye yükseldi.
KREDİYE HÜCUM
4 yılda satın alma gücü gerileyen halk kredilere hücum etti. 2018 Haziran ayında halkın bankalara ve finans şirketlerine olan kredi borcu 563 milyar TL’ydi.
Aynı dönemde 30,6 milyon kişinin bankalara kredi borcu bulunuyordu. Ortalama kredi bakiyesi ise 18,4 bin TL düzeyindeydi. Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi’nin sonuncusunu 2022 Nisan ayında açıkladığı raporda halkın bankalara olan borcunun 1 trilyon 137 milyar TL’ye çıktığı görüldü. 4 yılda kredi borçlusu kişi sayısı 36,1 milyon kişiye çıkarken ortalama kredi bakiyesi de 31,5 bin TL düzeyine yükseldi.
Başkanlık rejimi ile birlikte bireysel kredi bakiyesi 2 kat arttı. 2018 yılında kredi borcunun yüzde 39’unu ihtiyaç kredileri oluştururken tek adam rejimi ile birlikte yurttaş temel ihtiyaçlarını dahi krediyle karşılamak zorunda kaldı. Nisan 2022’de çekilen kredilerin yüzde 44’ünü ihtiyaç kredileri oluşturdu.
KREDİ KARTLARI SIĞINAK
Geliri giderlerini karşılayamayan yurttaşlar kredi kartlarına sığındı. Seçim öncesi Ocak-Şubat-Mart 2018 döneminde 63,4 milyon olan kredi kartı adedi bu yılın aynı döneminde yüzde 39 artarak 88,1 milyona çıktı. Merkez Bankası verilerine göre haziranda kredi kartı harcamalarının toplamı 207,1 milyar liraya çıktı. 2018 yılının Haziran ayında kredi kartı harcamalarının toplamı 82,1 milyar lira civarındaydı. Kartlı harcamalardaki artış kalemleri ise sık zamlanan ürünlerden oluşmaya başladı.
