Teksas’ı vuran kar değil kâr hırsı: Kazanç hırsı ve özelleştirmeler
Teksas’ta kar fırtınasıyla yaşanan toplumsal felaket, dört buçuk milyonun yaşamını etkiledi ve elektrik kesintileri devam ediyor. ABD tarihinde eşi benzeri görülmemiş bu felaket, aslında kasıtlı ihmallerin doğrudan sonucu.
Patrick MartIn
ABD'nin Teksas eyaletinde Elektrik Güvenirlik Konseyi (ERCOT) verilerine göre Houston’daki elektrik kesintisi 1.4 milyon insanı etkilerken, Dallas’ta da durumun benzer olduğu haberleri geliyordu. Kış fırtınasının ortasında, sıcaklıklar eksi 13 dereceyi gösterirken milyonlarca insan evlerinde ısınma olmadan hayatta kalmaya çalışıyor. Yolda kaza geçirenler de var, evlerinde ateşle ısınmaya çalışırken karbonmonoksit zehirlenmesi yaşayanlar da.
Felaketin sebebi ABD genelinde enerji sıkıntısı çekilmesi değil. Üretim de, maliyetler de normal düzeylerde. Tanıklık ettiğimiz toplumsal dramın sebebi, bir dizi özel şirketin ve devlet yetkilisinin geçmişte aldığı kararlardı. Bu kişilerin ortaklaştıkları nokta ise kapitalist kazanç hırsıydı.
GÖRMEZDEN GELİNDİ
On yıl önce Şubat ayı ortasında Teksas’ı vuran bir soğuk hava dalgası, enerji krizine sebep olmuştu. Olayın ardından yapılan araştırmalar ve uyarılar, benzer bir olayın ‘daha büyük bir ölçekte’ yaşanması halinde oluşacak felakete dikkat çekiyordu. Şu an yaşadığımız olay bir ‘doğal afet’ değil, yapılan uyarıların kasıtlı biçimde görmezden gelinmesinin sonucu.
Cumhuriyetçi Parti doktrinine göre hareket eden Teksaslı yetkililer iklim değişikliği konusuyla ilgilenmiyorlar. Eyaleti vuran kasırgalar, seller, kuraklıklar, yangınlar ile ilgilenmiyorlar. 2017 yılında Houston şehrini vuran Harvey Kasırgası 100’den fazla insanın ölümüne sebep olmuş ve yaklaşık 125 milyar dolarlık hasara yol açmıştı.
ELEKTRİK HATTI KRİZİ
‘Kutup Vorteksi’ denen hava sisteminin oluşmasında iklim değişikliğinin önemli rolü olduğu düşünülüyor. Bu durum, sıfırın altında sıcaklıkların nadiren görüldüğü coğrafyalarda soğuk hava sistemlerinin oluşmasına sebep oluyor.
Mevcut krizin ardında yatan farklı siyasi ve ekonomik kararlar da var. Teksas’ın elektrik altyapısı diğer eyaletlerinkinden bağımsız. Bunun ardında yatan sebep, ülke çapında elektrik dağıtımını denetleyen Federal Enerji Denetim Komisyonu (FERC)’nun denetiminden kaçmak istenmesi. Komşu eyaletlerden gelen elektrik hatları olmaması, kriz anında dışarıdan elektrik alınamaması anlamına geliyor.
Soğuk hava dalgası eyaleti geçen pazar günü etkisi altına almaya başladığında, kriz patlak verdi. Sıcaklıkların sıfırın altına inmesiyle, eyaletin elektrik üretim kapasitesi yarıya düştü.
ENERJİ TALEBİ ARTTI
Teksaslı siyasetçiler, rüzgar ve güneş enerjisi üretimindeki aksaklıkları ön plana çıkarmayı seçtiler, burada yaşanan düşüş dört gigawatt dolaylarındaydı. Halbuki doğalgaz bazlı üretimde 30 gigawatt düşüş yaşanmıştı çünkü soğukta yeraltı tanklarından gaz pompalamak zorlaşmıştı. Nükleer santrallerin soğutma suyu donmuştu. Çağdışı termik santraller bile, kömür depolarının donmasıyla kapanmak zorunda kaldılar.
Teksaslılar evlerini ısıtmaya çalışırken enerji talebi 70 gigawatt seviyesine çıktı. Fakat tesislerde yaşanan sıkıntılar ile üretim kapasitesi 45 gigawatt’a düşmüştü. Teksas altyapısının enerji açığını kapatmadaki tek seçeneği olan spot piyasada elektrik fiyatları, fahiş oranda yükseldi. Megawatt başında 22 dolar olan fiyat, Pazartesi günü 9 bin dolara fırlamıştı.
ERCOT enerji dağıtım kurumlarına bu fiyatlardan elektrik almamalarını söyledi. Çünkü müşterileri sabit abonelik ücreti ödüyorlardı ve bu da para kaybetmek anlamına gelecekti. Bunun yerine elektrik kesintilerinden yana tercih kullanıldı.
ŞİRKETLERİN KAZANÇ HIRSI
Santrallerin kapatılması gerekmesi bile kazanç hırsıyla doğrudan ilintiliydi. Santralleri soğuk havaya dayanıklı kılmakta teknik bir engel yok. Güneş, doğalgaz, nükleer, rüzgar, fark etmez. Bu tür santralleri Sibirya, Kanada ya da Alaska’da görmek mümkün.
Teksas’ın enerji piyasası son yirmi yıldır denetlenmediği için, altyapıyı bu tür olaylara hazırlayıp hazırlamama kararı tamamen şirket yöneticilerine bırakılmıştı. Tabii onlar da kazançları azalsın istemediler.
YEDEK REZERV YOK
Dahası, Teksaslı yöneticilerin 1990’lı yılların ortalarında aldığı bir karara göre, elektrik üreticilerinin ani talep artışlarına karşı rezerv kapasite tutma zorunluluğu da yoktu. Diğer eyaletlerde ise yüzde 15 ya da daha yüksek oranlarda ek kapasite tutma zorunluluğu uygulanıyor. Teksas’ta kriz kapıya dayandığında başvurulacak yedek rezerv ya da kapasite yoktu.
Kesintiler başladığında Amerikan kapitalizminin adaletsizliği bir kez daha göz önüne çıktı. İşçi sınıfına ya da azınlıklara mensup Teksaslılar ısı yalıtımı yapılmamış ya da ısıtma sistemi dahi olmayan evlerde yaşıyorlar.
ABD’nin en büyük dördüncü şehri olan Houston’da insanlar karanlıkta donarken, şehir merkezinde plazaların ışıklarının ışıl ışıl parladığını gördüler. Solunum cihazlarına ya da benzeri tıbbi ünitelere bağlı yaşayan yoksullar için, acil servise koşmaktan başka şansları kalmamıştı.
Teksas’ın yönetici elitlerinin ve siyasi hizmetkarlarının aleni sınıf ayrımcılığının benzerini bulmak güç. Colorado Valisi, yaşanan kriz karşısında yerel yetkililerin harekete geçmesinde ısrar eden yerel halka sosyal medyadan esip gürledi: “Sadaka bekleyen insanlardan bıktım!” diyordu. “Kent ve taşra teşkilatları, elektrik dağıtım şirketleri size hiçbir şey borçlu değil!” sözlerini “Sosyalist hükümet” veryansınlarıyla sürdürdü, “Güçlüler hayatta kalır, zayıflar yok olur” dedi. Sonrasında ise istifasını vermek zorunda kaldı.
Bu tavır, ‘radikalleşmiş’ bir istisna değil. Teksas eski valisi Rick Perry, geçtiğimiz dört yıldır Trump’ın enerji bakanıydı. Çarşamba günü verdiği demeçte “Teksaslılar üç günden uzun süre de elektriksiz kalmaya razılar, yeter ki federal hükümet işlerine karışmasın” dedi. Bu cahil milyoner, şirketler denetlenmesin diye çocukların donarak ölmesine dahi razı.
Texas Valisi Greg Abbott, krize rağmen Fox News'e çıkacak zamanı buldu ve yaşananların faturasını güneş ve rüzgar enerjisine kesmeye kalktı. Fakat bu kaynakların elektrik üretimindeki payının yalnızca yüzde 10 olduğunu da kabul etti.
EYALET KÖTÜ YÖNETİLİYOR
İşin aslı şu ki, Teksas ABD’nin en çok elektrik üreten eyaleti. En yakın rakibinden iki kat fazla elektrik üretiyor. Tedarik sıkıntısı yaşanmasının tek sebebi, şirketlerin ve Abbott ile Perry gibi siyasi müttefiklerinin ‘suç’ niteliğindeki kötü yönetimi.
Teksas’ta planlama ve altyapı önceliklerinin bir kenara atılıp, şirketlerin kazanç hırsına kurban edilmesi istisnadan çok kaidedir. Kapitalist Amerika’da bunu açıkça görüyoruz. Yarım milyon insanın ölümüne sebep olan Covid-19 salgını süresince de aynı duyarsızlık ve liyakatsizliği, aynı ekonomik çıkarları yakından gözlemledik.
İktidar koltuğuna oturan Biden-Harris hükümeti de fark yaratmayacak. Cumhuriyetçiler gibi Demokratlar da kapitalizmi savunuyorlar, elektrik üretim ve dağıtımının kazanç hırsıyla becerilebileceğine inanıyorlar. Cumhuriyetçiler gibi onlar da denetimi asgari düzeye çekip, şirketlerin kazancını artırmak için çalışıyorlar.
Çeviren: Fatih Kıyman
Kaynak: WSWS (Dünya Sosyalist Web Sitesi)