Tepetaklak bir yazı

“Edebiyat dünyası için kötü haberler peş peşe geliyor. Alman Nobel Ödüllü yazar Günter Grass’ın ardından, Latin Amerika’nın en önemli çağdaş yazarlarından Eduardo Galeano da 72 yaşında hayata gözlerini yumdu.”  Acı haberi böyle verdi pazartesi günü gazetemiz BirGün. Türkiye’nin çılgınca gündeminde pek çoklarına göre üzerinde durulmayacak bir ayrıntı. Çünkü, gencecik çocukların canlarının, oy hesapları için pazara çıkarıldığı bir coğrafya burası. Canını bir şekilde kurtaranların sistemin neferi olması için yapılan iletişim bombardımanı da cabası. Eduardo Galeano, 72 yıllık ömründe, işte bunun küresel boyutta yaşananıyla mücadele etti. Bu haftaki Köşe Vuruşu’nda, Eduardo Galeano’nun anısına, Tersine Dünya  Okulu’ndaki İletişimsizlik Dersleri’nden söz etmek isterim. Medyayı konu alan bu köşenin değindiği pek çok şeyin kökeni o derslerde var çünkü:

İKTİDAR GÖZÜYLE İLETİŞİM:

Bugün iletişim dediğimiz aslında ne? Bize ‘İletişim’ diye sunulmak istenen daha doğrusu. Eduardo Galeano bunun cevabını gayet net açıklamıştı: “On altıncı yüzyılda, Katolik kilisesinin bazı teologları iletişim hakkı adına Amerika’nın işgalini haklı gösterdiler. Jus Communicationis: İşgalciler konuşuyor yerliler dinliyordu. Yerliler anlamazlıktan gelince, savaş kaçınılmaz ve haklı oldu. Onların iletişim hakkı, Yerliler için itaat etme hakkıydı. Yirminci yüzyılın sonunda, Amerika’ya uygulanan bu şiddete hâlâ karşılaşma deniyor ve iktidarın monoloğuna hâlâ iletişim denmeye devam ediliyor.”

TEKNOLOJİ GERÇEK BİR DEMOKRASİ GETİRİR Mİ?

Bu köşede sık sık, “internet haberin dağılımı için bir özgürlük getirdi, ama unutmayalım dezenformasyona da aynı özgürlüğü getirdi”, diye uyarma gereği duyuyorum. Bu fikri dillendirmek için Galeano’dan özellikle yararlanmadım, ama kim bilir belki de Tersine Dünya Okulu’ndaki şu satırlar aklımda yer etti: “Teknolojik çeşitliliğin, demokratik çeşitlilik olduğu söyleniyor. Teknoloji görüntüyü, sözü ve müziği daha önce insanlık tarihinde hiç olmadığı kadar herkesin ulaşımına sunuyor. Ama bu harika fırsat, eğer özel tekel sonunda tek görüntü, tek ses ve tek müzik diktatörlüğünü dayatırsa bir aldatmacaya dönüşecektir. (…) Arjantili gazeteci Ezequiel Fernandez-Moores’in haberler hakkında söylediği gibi: “Her şeyi haber alıyoruz, ama tek bir şey anlamıyoruz.”

HABER BİR MAL MIDIR, HAK MI?

Bugün Türkiye’de sık sık medyanın bağımsızlığından söz ediyoruz. İktidara yahut sermayeye ait olmayan bir medya, geniş kitlelere nasıl ulaşır tartışıyoruz? Haber bir mal mıdır, yoksa hak mı? UNESCO bu soruna, el attığında başına neler gelmişti, Galeano’nun cümleleriyle hatırlayalım: “Seksenli yılların başında UNESCO haberin bir mal olmadığı, sosyal bir hak olduğu saptamasından hareketle ve iletişim araçlarının eğitime yönelik sorumluluklar üstlenmesi gerektiği düşüncesiyle bir girişim önerisinde bulundu. Bu çerçevede, UNESCO haber ve düşünce fabrikalarının ilgisizliğinden mustarip ülkelerden haber geçecek tamamen bağımsız bir uluslararası haber ajansı oluşturmak için yola koyuldu. Proje çok muğlak ve dikkatli terimlerle formüle edilmesine rağmen ABD ifade özgürlüğüne karşı bu saldırı karşısında küplere bindi. UNESCO nasıl oluyor da piyasanın zinde kuvvetlerine ait bir konuya burnunu sokuyordu? ABD masaya bir yumruk vurarak UNESCO’nun üstüne yürüdü ve kapıyı çarptı (…) Bunun üzerine politik güç ve ticari kâr unsurlarından arındırılmış uluslararası haber ajansı projesi de rafa kaldırıldı.”

İşte Galeano’nun Tersine Dünya Okulu böyle bir yerdi. Önemsiz bazı okullardan mezun oldum evet, ama benim otobiyografime yazmaktan onur duyacağım tek okul, Tersine Dünya Okulu’dur. O okuldan hiç mezun olunmaz üstelik. Bu yazı da keşke bitmese. Galeano’nun 2011 yılındaki Mexico’da aldığı onur diploması konuşmasının bitmediği gibi tıpkı: “Her şey söylendiğinde ve yapıldığında, tarih elveda dediğinde ya da der gibi göründüğünde, bize demektedir ki ya da en azından fısıldamaktadır ki: ‘Sonraya dek, biraz sonraya dek, görüşürüz,’”

Alıntılar: Tepetaklak-Tersine Dünya Okulu: Eduardo Galeano, çeviri Bülent Kale, Çitlembik Edebiyat. 2004.

Son alıntı: Bağımsızlık Haysiyetin Diğer Adıdır başlıklı makale, sendika.org için çeviren Soner Torlak.