Teşvikler iş yaratmıyor işe yaramıyor

Büyük bölümü İşsizlik Sigortası Fonu’ndan işverenlere karşılıksız olarak aktarılan kaynaklardan oluşan istihdam destek ve teşvikleri yeni iş yaratmıyor ve işsizlikle mücadelede işe yaramıyor. Harcanan devasa kaynaklara rağmen istihdam artmıyor, sigortalı işçi sayısı artmıyor; buna karşın işsizlik ve kayıtlı işsizlik hızla tırmanıyor.

işveren teşvik fonu!

Türkiye İş Kurumu 2018 yılı Faaliyet Raporu’na göre İşsizlik Sigortası Fonu’nun 23,7 milyar TL tutarındaki 2018 giderlerinin 10,7 milyarı doğrudan teşvik ve destek olarak işverenlere aktarıldı. Bu miktara aktif işgücü programları ve işbaşı eğitim programları için harcanan 6,7 milyar lira da eklendiğinde, İŞKUR’un 2018 yılında istihdam yaratmak için 17,4 milyar lira harcadığı görülüyor. Böylece İŞKUR’un 2018 yılı toplam giderinin yüzde 74’ü istihdam teşvik ve destekleri le istihdam yaratma programlarına harcanmış oldu.

Bilindiği gibi işverenlere sağlanan teşvik ve destekler ek istihdam yaratılması koşuluyla sağlanıyor. Ancak istihdam ve işsizlikle ilgili veriler tam tersini gösteriyor. TÜİK Hanehalkı İşgücü Araştırması verilerine göre Aralık 2017’de 28 milyon 288 bin olan toplam istihdam 633 kişi bin azalarak Aralık 2018’de 27 milyon 655 bine geriledi. Aralık 2017’de 3 milyon 291 bin olan işsiz sayısı (dar tanımlı) ise bir önceki yıla göre 1 milyon 11 bin kişi artarak 4 milyon 302 bine yükseldi. Bunca teşvik ve desteğe rağmen istihdam 633 azalırken, işsizlik 1 milyon kişi arttı.

2018 yılında sigortalı işçi sayısında da azalma yaşandı. SGK verilerine göre, Aralık 2017’de 14 milyon 477 bin olan sigortalı işçi sayısı, Aralık 2018’de 250 bin kişilik azalmayla 14 milyon 229 bine geriledi. Sigortalı işçi sayısında azalma, 2018 yılında ek istihdam yaratılması bir yana, kayıtlı istihdamda çeyrek milyon azalma anlamına geliyor. İŞKUR verileri de İşsizlik Sigortası Fonu’ndan sağlanan teşvik ve desteklerin işe yaramadığı gösteriyor. İŞKUR Şubat 2018 istatistik bültenine göre, Şubat 2018’de 2,4 milyon olan kayıtlı işsiz sayısı yüzde 63 artarak 3,9 milyonu aştı. Görüldüğü gibi, hem TÜİK hem SGK hem de İŞKUR verileri istihdamda daralma ve işsizlikte sert artışı net bir biçimde gösteriyor.

Teşvikler buhar mı oldu?

O halde sorulması gereken soru şudur: Nereye gitti onca teşvik ve destek? 17,4 milyar liralık teşvik, destek ve aktif işgücü piyasası programıyla kaç kişiye istihdam sağlanırdı? Yaklaşık bir hesapla bu parayla net asgari ücret (1603 TL) düzeyinde 900 bin, brüt ve işveren sigorta prim payları dahil olmak üzere (2384 TL) 610 bin kişilik yeni istihdam sağlanabilirdi. En az 610 bin yeni istihdam yaratabilecek kaynak harcandı; fakat sonuçta istihdam düştü, sigortalı işçi sayısı düştü ve işsizlik fırladı. Bunca kaynak boşa harcanmış oldu. Teşviklerin istihdam yaratmadığı ve işsizliğe derman olmadığı ortadayken İşsizlik Sigortası Fonu’ndan işverenlere yeni teşvik sağlamak çare değildir. Aynı yöntemle farklı bir sonuç almak mümkün değildir.

Öte yandan İşsizlik Sigortası Fonu’ndan işverenlere sağlanan doğrudan destek ve teşvikler, işverenler tarafından Fon’a yapılan prim ödemelerini aşmış durumda. 2018 yılında işverenler fona 9,2 milyar TL prim öderken 10,7 milyar TL’si doğrudan olmak üzere 17,4 milyar teşvik ve destek aldılar.

İşsizler ise Fon’un üvey evladı oldu. 2018 yılında İşsizlik Sigortası Fonu’ndan işsizlere ayrılan miktar Genel Sağlık Sigortası (GSS) primleri dahil 5,8 milyar TL ile sınırlı kaldı. 2018 yılı Fon giderlerinin sadece yüzde 25’i işsizlik ödeneği olarak ayrılmış oldu. 2018 yılında Fon giderlerinin dörtte üçü teşvik ve desteklere giderken sadece dörtte biri işsizlere harcandı.

Oysa yapılması gereken tam tersidir. Kayıtlı işsiz sayısının 4 milyona ulaştığı dikkate alınacak olursa, Fon’dan işsizlere daha fazla kaynak ayrılması gerekiyor. Ocak 2019’da sadece 600 bin civarında işsiz Fon’dan işsizlik ödeneği alabildi. Fon kaynakları hiçbir yararı olmayan işveren destek ve teşviklerine harcanacak yerde işsizlere ayrılmalıdır. İşsizlik ödeneğinden yararlanma koşulları kriz koşullarında hafifletilmeli ve son üç yılda 600 gün çalışmış olmak koşulu 180 güne düşürülmelidir. Böylece işsizlerin çok büyük bölümü işsizlik ödeneği alabilir.

***

İŞKUR verileri neden kaldırdı?

İŞKUR Şubat 2019 ayına ait İŞKUR İstatistik Bülteni’ni 14 Mart 2019 tarihinde kurumsal internet sitesinde yayımladıktan kısa bir süre sonra tam olarak anlaşılmayan bir nedenle yayından kaldırdı ve halen yerine koymadı. Bu tuhaf uygulama halen düzeltilmedi. İŞKUR Ocak 2019 İstatistik Bülteni’nde yer alan duyuruya göre, 11 Mart 2019’da yayımlanması gereken Şubat 2019 İstatistik Bülteni halen İŞKUR internet sitesinde yer almıyor.

İŞKUR Şubat 2019 İstatistik Bülteni neden kaldırıldı? Eğer bu teknik bir sorun ise üç beş dakikada giderilebilecek bir teknik hatayı devasa bütçeli bir kuruluşun iki haftadır giderememesi tam bir skandaldır. Eğer sorun teknik değil de kamuoyundan bilgi saklanması ise durum daha da vahimdir. Unutulmasın ki kışın kara gömülen cesetler baharla birlikte karların erimesiyle ortaya çıkar. İŞKUR verileri düzenli ve herhangi bir spekülasyona imkân vermeyecek şekilde kamuoyuyla paylaşmalıdır.