“Teze Yılınız” kutlu olsun!

Bugün, yeni yılın ilk günü.

Âdet olduğu üzere, okurlarımızın yeni yılını kutlayarak başlayalım söze. Sonra da, zaman yitirmeden ve de “2018’den beklentilerimiz” faslına hiç girmeden, hızlıca kendi konumuza dönelim.

Türkiye’de, Orta Asya kökenli halkların ortak dilinin Türkçe olduğu görüşü yaygındır. Hatta irili ufaklı o toplulukların kullandıkları dillerin ayrı diller olmayıp “Türkçenin birer lehçesi” olduğu söylenir. Bu sav ne kadar doğrudur?

Sovyetler Birliği’nin çözülmesinden sonra Türkiye, bağımsızlıklarını yeni kazanmaya başlayan “Türkiler”e yöneldi. Özellikle Süleyman Demirel’in Cumhurbaşkanlığı döneminde bu ülkelere yönelik ilgi arttı. Demirel, Türki devletlerin yer aldığı bölgeyi, “Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kadar uzanan Türk coğrafyası” olarak tanımlamıştı. Ancak Türkiye’nin bu bölgede “Büyük Ağabey” rolüne soyunarak nüfuzunu artırmaya çalışması ters tepki yaptı ve ilişkiler giderek soğudu.

Türkilerle yakınlaşmanın yaşandığı dönemde, Ankara’da büyük bir umutla “Türkçe Konuşan Ülkeler Kurultayı” düzenlenmişti. Herkes de sanmıştı ki, bu kurultaya katılan “Türki devletler” temsilcileri gerçekten de Türkçe konuşacaklar! Bir de görüldü ki, hiç kimse birbirinin ne dediğini anlamıyor! Türkiye dışından katılan delegelerin ortak dilinin ise Türkçe değil Rusça olduğu anlaşıldı! Tabii, büyük düş kırıklığı yaşandı ve Kurultay birden, “Rusça Konuşan Ülkeler Kurultayı”na dönüverdi!

Orta Asya halklarının tarihsel ve kültürel geçmişleri ortak olabilir. Dillerinde de ortak kökene dayalı sözcükler bulunabilir. Türkçenin uzak geçmişte aynı “dil ailesi” içinde yer almış olması, bugün de “aynı dil” olduğu anlamına gelmez. Adı geçen topluluklar, tarihsel süreç içinde kendi ulusal dillerini yaratmışlardır. O nedenle “Türki diller”i artık “Türkçenin lehçesi” saymak bilimsel açıdan olanaklı değildir.

•••

Değerli dil bilginlerimizden Talat Tekin, “Türk Dilleri Ailesi” başlıklı bilimsel makalesinde, “Türk dilleri, gerçekten, akraba fakat ayrı ve bağımsız birer dil midir, yoksa, bizde genellikle savunulduğu gibi, tek bir dilin lehçeleri, hatta ‘şive’leri midir? Başka bir deyişle, bugün, başlı başına bir dil ailesi oluşturan birçok Türk dilleri mi, yoksa birçok lehçe ve ‘şive’leri olan tek bir Türk dili mi vardır?” diye sorduktan sonra, bu dilleri tek tek karşılaştırmalı olarak irdeliyor. Vardığı sonuç özetle şöyledir:

“Türk Dilleri ailesi içinde yer alan bu diller, akraba fakat ayrı ve bağımsız dillerdir.”

Talat Tekin, söz konusu dillerle Türkçe arasındaki benzemezlik konusunda da şu yorumları yapıyor:

•”Türkçe ile Çuvaşça, Yakutça vb. arasındaki fark, en az İngilizce ile Almanca arasındaki fark kadardır, hatta ondan daha büyüktür.”

•“Kırgızca, Türklerce anlaşılamayacak kadar farklıdır. Kırgızlar da, özel olarak çalışıp öğrenmedikçe, Türkçeyi anlayamazlar.”

•“Özbekçe ile Türkçe arasındaki karşılıklı anlaşılabilirlik oranı sıfır değilse bile ona yakın derecede düşüktür.”

•••

Mademki yeni bir yıla girdik, bir hoşluk yaparak, 2018’i “Türki diller”deki kutlama sözcükleriyle karşılayalım diye düşündüm.
Bakın, Türkiye Türkçesiyle “Yeni yılınız kutlu olsun!” tümcesi bu dillerde nasıl söyleniyor:

Altayca: Slerdi cangı cılla utkup turum!
Azerice: Teze iliniz mübarek olsun!
Başkırtça: Hizzi yangı yıl menen kotlayım!
Çuvaşça: Sene sul yaçepe salamlatap!
Füyu Kırgızcası: Naa cılıngar guttug bolsun!
Gagauzca: Yeni yılınızı kutlerim!
Hakasça: Naa çılnang alğıstapçam sirerni!
Karaçayca-Malkarca: Cangı cılığıznı alğışlayma!
Karakalpakça: Canga cılıngız kuttı bolsın!
Karayimce: Sizni yanhı yıl bıla kutleymın!
Kazakça: Janga jılıngız kuttı bolsın!
Kırım Türkçesi: Yangı ılıngız mubarek olsun!
Kırgızca: Cangı cılıngız kuttu bolsun!
Kumukça: Yangı yılıgız kutlu bolsun!
Nogayca: Yanga yılıngız men!
Özbekçe: Yengi yılıngız mübarek bolsun!
Sarı Uygurca: Ak éy yahşi mo!
Şorca: Naa çıl çakşı polzun!
Tatarca: Sezne yanga yıl belen tebrik item!
Tuvaca: Caa çıl-bile bayır çedirip or men!
Türkmence: Teze yılınızı gutlayaarın!
Irak Türkmenleri: Yengi iliyiz (iliwiz) mubarak olsun!
Uygurca: Yengi yılıngızğa mübarek bolsun!
Yakutça: Ehigini şanga sılınan eğerdeliibin!

(Kaynak: http://www.dersimiz.com/belirligun-775-Tum-Turk-dillerinde-yeni-yil-kutlama-sozleri.html)

•••

Siz, “akraba” sayılan bu tümcelerden bir şey anlayabildiniz mi?

Anlamak bir yana, sözcükleri seslendirmekte bile bayağı güçlük çekiyoruz.

Görüldüğü gibi, bu örnekler arasında bize en tanıdık ve yakın gelen söylem, Azerilerin “teze il”idir.

Öyleyse biz de, “Teze yılınız kutlu olsun!” diyerek yineleyelim yeni yıl dileklerimizi.