Türkiye nakdi destekte dünya sonuncusu

Rıfat KIRCI

Çin’in Vuhan kentinde bir salgın ortaya çıktı ve kısa sürede tüm dünyayı kuşatarak ekonomik düzeni derinden sarstı, çatlattı. İnsan yaşamı tehdit altında kaldı, üretim yavaşladı, işsizlik ve açlık arttı. İstisnasız her ülke kendi yurttaşına nakdi destek sağladı. Devlet kasasının muslukları ise Türkiye’de bir türlü açılmadı.

DİSK-AR’ın ‘Dünyada ve Türkiye’de Covid-19’un Sosyal ve Ekonomik Etkileri ile Mücadeleye Ayrılan Kaynaklar’ raporuna göre Türkiye 2020 salgın sürecinde Meksika’dan sonra en az ekonomik destek sağlayan ülke oldu. Toplam ekonomik destek içinde yurttaşa sağlanan nakdi destekte ise dünya sonuncusu.

TÜRKİYE YOKSUL ÜLKE ORTALAMASININ ALTINDA

Covid-19’un ekonomik ve sosyal sonuçlarına dönük destek paketleri ve programları iki temel bileşenden oluşuyor. Birinci bileşen doğrudan yurttaşa dönük nakit destekler ve harcamalar iken, ikinci bileşen ise işletmelere, şirketlere ve bankalara (sermayeye) sağlanan finansman desteklerinden ve çeşitli mali kolaylıklardan oluşuyor. Ülkelerin yaptığı nakdi destekler gayri safi yurt içi hasılaya (GSYİH) oranlanarak hesaplanıyor. Buna göre zengin ülkeler yurttaşlarına GSYİH’nın yüzde 12,7’si düzeyinde nakit harcama ve gelir desteğinde bulunurken bu oran orta gelirli ülkelerde 3,6 yoksul ülkelerde ise yüzde 1,6. Türkiye’de bu oran sadece yüzde 1,1’de kaldı. En çok ekonomik destek sağlayan ülkelerin başında yüzde 17,9 ile Yeni Zelanda geliyor. Yeni Zelanda’yı 15,3 ile Avustralya, 14,4 ile ABD takip ediyor.

NAKDİ DESTEĞİN YÜZDE 89’U SERMAYEYE

Türkiye’deki toplam ekonomik desteklerin yüzde 89’unu sermayeye sağlanan kolaylıklar ve destekler oluşturdu. Ekonomik desteklerin içerisinde gelir ve nakdi destek sadece yüzde 11 pay alabildi. Türkiye bu istatistikle dünya sonuncusu oldu. Yani Türkiye yurttaşa yönelik en az destek sağlayan ülke konumunda. Bakanlıkların verilerine göre Türkiye’de Covid-19 kapsamında 2020 yılında yapılan toplam nakidi destek 42,8 milyar lira. Ücretsiz izne çıkarılan, kısa çalışma ödeneği kapsamına alınan ve işsizlik sigortası fonundan yararlanan toplam 6,7 milyon işçiye verilen 35 milyar liralık destek İşsizlik Sigorta Fonu’ndan sağlandı. Geriye kalan yaklaşık 6,4 milyar Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonundan ve 2 milyar TL’si ise bağış kampanyasından sağlandı.

YANDAŞA VAR BİZE YOK

İstanbul’da bir lokanta zincirinde garsonluk yapan ve salgın sürecinde ücretsiz izne çıkarılan Adem Çelik duruma şu şekilde tepki gösterdi: “Her şey çok pahalı. Ücretsiz izindeyim pazarda eşya satmaya çalışıyorum. Bize verilen destek çok komik bir rakam. Geçmediğimiz yolun vergisini veriyoruz. Verginin vergisini veriyoruz. Ama bize gelince para yok. Yandaşa var, bize yok”

SOSYAL DEVLET YOK OLDU

DİSK-AR raporuna dair değerlendirmede bulunan Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi Doc. Dr. Aziz Çelik şunları söyledi: Salgının ekonomik ve sosyal tahribatını önlemek için yurttaşlara, çalışanlara ve yoksullara yapılan kamu destekleri ve nakit harcamaları hayati öneme sahip. Zurnanın zırt dediği yer burasıdır. Salgının yarattığı gelir ve iş kaybını biraz olsun dengelemek için kamu destekleri çok önemli. Ancak Türkiye’nin bu konuda dünyada neredeyse sonuncu olduğu görülüyor. Türkiye yurttaşlara dönük doğrudan nakit desteği açısından dünya sonuncusu. Türkiye’de çeşitli ekonomik paketler açıklandı ancak bu paketlerin yüzde 89’u şirketlere ve bankalara dönük kolaylıklardan oluşuyor. Türkiye’de yoksullara ve kayıtsızlara dönük gelir desteği yok mertebesinde, esnafa 2020 sonuna kadar hiçbir nakit desteği verilmedi. İşçilere verilen destek ise işsizlik sigortası fonundan verildi. Anayasasında “sosyal devlet” ilkesi yer alan ülkemizde salgın döneminde sosyal devlet adeta ortadan kayboldu. DİSK-AR raporu ve IMF verileri salgınla mücadeleye ayrılan nakit destek ve harcamalar açısından Türkiye’nin dünyanın yoksul ülkelerin ortalamasından bile daha düşük paya sahip olduğunu ortaya koyuyor.