Uluslararası Af Örgütü: İnsan hakları küresel krizde

Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) “2024-2025 Dünya İnsan Haklarının Durumu” raporunu bugün İstanbul Beyoğlu’nda bulunan Avrupa Pasajı’nda yapılan toplantıyla açıklandı.

Rapor, UAÖ Kampanyalar Koordinatörü Deniz Akdeniz Belovacıklı, UAÖ Avrupa Bölgesi Ofisi Araştırmacısı Begüm Başdaş ve UAÖ Türkiye Direktörü Ruhat Sena Akşener’in sunumu ile gerçekleştirildi. Raporda, insan haklarının Türkiye dahil tüm dünyada küresel krizde olduğuna dikkat çekildi.

Açıklamada Türkiye’de yaşanan hak ihlallerine ilişkin konuşan Başdaş, ülkede insan hakları savunucularına, gazetecilere, muhalif siyasetçilere yönelik temelsiz soruşturmalar, kovuşturmalar ve mahkûmiyet kararlarının 2024’te de sürdüğüne dikkat çekti.

GÖZALTILAR VE TUTUKLAMALAR SÜRDÜ

Başdaş’ın sunumda dikkat çeken başlıklar özetle şu şekilde:

• “Kolluk görevlileri, Türkiye yetkililerine İsrail ile ticarete son verme çağrısı yapan protestoları engelledi. 29 Kasım’da TRT World panelinde AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konuşması sırasındaki barışçıl protestonun ardından gözaltına alınan 9 kişi, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet ettikleri gerekçesiyle ve “Cumhurbaşkanına hakaret” suçlamasıyla keyfi olarak gözaltına alındı ve 10 gün tutuklu kaldı.

• İnsanlar yalnızca sosyal medya da dahil çeşitli ortamlarda ifade ve örgütlenme özgürlüğü haklarını kullandıkları için “terör” veya “aşırılık yanlılığı” gibi suçlarla suçlandı, hapis cezasına çarptırıldı.

• Anayasa Mahkemesi kararları içtihada rağmen göz ardı edildi ve birçok simgesel davada Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları uygulanmadı. Osman Kavala, AİHM’in serbest bırakılmasını isteyen 2019 kararından bu yana devam eden ve yeni ortaya çıkan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ihlalleriyle ilgili ocakta AİHM’e yeni bir başvuruda bulundu. Avukat Can Atalay, Anayasa Mahkemesi’nin üst üste verdiği üç tahliye kararına rağmen milletvekilliği düşürülerek cezaevinde tutuluyor. HDP’nin eski eş başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ da hâlâ cezaevinde.

OTORİTER UYGULAMALAR İLERLEDİ

Raporda dünya genelinde otoriter uygulamaların ilerlediği ve muhalefete yönelik baskıların arttığı ifade edildi. Açıklamada konuşan UAÖ Türkiye Direktörü Ruhat Sena Akşener, ifade, örgütlenme ve barışçıl toplanma özgürlüğünün Avrupa dahil tüm dünyada tehlikede olduğunu ifade etti. Akşener, “Otoriter uygulamaların yükselişi ve uluslararası hukukun yok edilişi kaçınılmaz değil. İnsanlar, insan haklarına yönelik saldırılara direniyor ve direnecek. Hükümetler uluslararası adaleti tesis edebilir, etmeye de devam etmelidir” diye konuştu.

Akşener’in sunumda dikkat çekenler özetle şu şekilde:

• ABD Başkanı Donald Trump’ın ilk 100 günü, küresel çaplı gerilemeleri ve kökleri derinlerde yatan eğilimleri güçlendirdi.

• 2024 sonu itibariyle, İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik aralıksız saldırılarında en az 45 bin 500 kişi öldürüldü, 108 bin 300 kişi yaralandı. Doğrudan sivilleri ve sivil yapıları hedef alan saldırılarda birden fazla kuşaktan oluşan ailelerin tamamı yok edildi.

• İsrail’in hedefinde olan Lübnan'da tahmini olarak 4 bin 47 kişi öldürüldü, 16 bin 600’ün üzerinde kişi yaralandı ve 1,2 milyon kişi yerinden edildi.

• Sudan, 11 milyondan fazla kişiyle dünyanın en büyük yerinden edilme krizini yaşadı.

• En az 21 devlet, ifade özgürlüğünü bastırmayı veya medya kuruluşlarını yasaklamayı amaçlayan yasalar çıkardı veya yasa teklifleri sundu.

• Gazetecileri Koruma Komitesi verilerine göre, en az 124 gazeteci ve medya çalışanı öldürüldü. Yaklaşık üçte ikisi, İsrail tarafından öldürülen Filistinli gazetecilerdi.

• Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM); İsrail, Gazze, Libya, Myanmar ve Rusya’da üst düzey devlet görevlileri ve silahlı grupların liderleri hakkında tutuklama kararları çıkardı. Ancak bazı Avrupa ülkelerinde yetkililer, UCM’nin İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu hakkındaki tutuklama kararlarını uygulamayacaklarını açıkça dile getirdi.

• İsrail’in Gazze’deki soykırımını eleştiren sesler kısıtlandı. Almanya, “Nehirden denize” sloganını suç sayarak mahkûmiyet kararları verdi. İngilere Filistin’le ilgili ifade özgürlüğünü kısıtladı. Fransa’da protestocular hakkında “terörü haklı gösterme”, İspanya’da “terörü yüceltme” suçlamasıyla soruşturmalar oldu

• Afganistan’da 1500’ü kadın 20 binden fazla kişinin cezaevlerinde tutulduğu bildirildi. Kadın hakları grupları, 300’den fazla kadının ve kız çocuğun öldürüldüğünü raporladı.

• Üretilmiş yoksulluk, çatışma, siyasi baskı ve iklim krizinden oluşan zehirli karışım, 2024’te tahmini olarak 110 milyon kişiyi yerinden etti. Öte yandan 2024’te Dünya Bankası, “son beş yılda küresel yoksulluk azaltımının neredeyse durma noktasına geldiği ve 2020-2030 döneminin kayıp 10 yıl olacağı kaygısı yarattığı” uyarısında bulunsa da milyarderler ve varlıkları arttı.