Uluslararası sermayeye özel ihale düzeni: ‘Teşekkür mektubu’ ver ihaleyi kap

Nurcan Gökdemir

Mevzuattaki eksiklikler, AKP iktidarları döneminde rant aktarma aracı olan kamu ihale düzenini, uluslararası şirketler için daha da ayrıcalıklı bir alana dönüştürdü. Uluslararası katılıma açık ihalelerde, yabancı firma tekliflerinin olmadığı, geçersiz teklifler sunulduğu, teklif zarflarından “teşekkür mektubu” çıktığı belirlendi. Uluslararası nitelikte olmadığı halde bazı ihalelere vergi ve harç istisnaları tanındığı da saptandı.

Sayıştay’ın kurumlara yönelik denetimlerini topladığı Dış Denetim Genel Değerlendirme Raporu’nda, uluslararası katılıma açık ihalelerde sağlanan vergi, resim ve harç istisnası uygulamalarındaki hatalar ile mevzuat eksikliklerinden kaynaklanan suiistimallere yer verildi.

Türkiye’nin dev projelerinin tümünde ortak olan yabancı şirketlerin ya da yerli ortaklarının yararlandığı ayrıcalıklı durumlar raporda ayrıntılarıyla anlatıldı.
Yatırım programında yer alan yatırımlar ile Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığının bu programda yer almayan kamu yatırımlarının ihalesini kazanan yabancı şirketler, satış, teslim, bakım ve onarım hizmetleri ile bunlar sonucu düzenlenen kağıtları için damga vergisi ve harç ödemiyor.

HAZİNE ZARARA UĞRATILDI

Uluslararası ihale tanımının, kamu kurum ve kuruluşları tarafından yerli ve yabancı firmaların ayrı ayrı veya birlikte katılımına açık olarak çıkılan ve yabancı firmalarca da teklif verilen ihaleyi ifade ettiği belirtilen raporda, şunlar kaydedildi: “Uluslararası ihale tanımının Damga Vergisi Kanunu ve Harçlar Kanunu’nda belirtilen şekilde tanımlanmasının bazı sorunlara ve hazineyi zarara uğratıcı uygulamalara yol açtığı değerlendirilmektedir. Nitekim tanımda, bir ihalenin ‘uluslararası ihale’ niteliği kazanabilmesi için yabancı firmaların teklif vermesi yeterli görülmüş ancak verilen teklifin geçerliliği ve yeterliliği dikkate alınmamıştır. Belirtilen ihalelerde vergi, resim ve harç istisnasından yararlanabilmek için Ticaret Bakanlığınca düzenlenen ‘vergi resim harç istisnası belgesi’ gerekmektedir. Bu belge, Ticaret Bakanlığınca verilmekle birlikte, verilmesine esas forma ilişkin değerlendirme, ihaleyi düzenleyen kamu kurumu tarafından yapılmaktadır. Vergi resim harç istisnası belgesi alınmış ihalelerden, ihaleyi yapan kurumlar çerçevesinde önceki dönemlere ait yapılmış incelemelerde; birçok ihalede yabancı firma tekliflerinin olmadığı, yabancı firma tekliflerinin olduğu durumlarda da, teklif vermelerine rağmen verdikleri teklif zarfından ‘teşekkür mektubu’ çıktığı veya geçerli bir teklif sunmadıkları veyahut idari şartnameye göre “yeterlik kriterlerini” taşımayan yabancı firmaların ihaleye teklif verdiği tespit edilmiştir.”

VERGİ KASALARINDA KALDI

Uluslararası ihale tanımında “geçerli ve yeterli teklif” ibaresinin bulunmamasının uygulamada bazı sorunlara yol açtığı belirtildi. Uluslararası ihale olmaması gereken ihaleler için verilen bazı vergi resim harç istisnası belgelerinin Ticaret Bakanlığı tarafından iptal edilmesinden veya belgenin hiç verilmemesinden dolayı çok sayıda dava açıldığı ve bunun emek ve kamu kaynağı kaybına neden olduğu belirtildi. Gerekli şartlara sahip olmayan ihalelerin uluslararası ihale kabul edilmesiyle vergi resim harç istisnası belgesi verilmesinin de vergi gelirlerinde büyük kayıplara yol açtığı kaydedildi. Sayıştay, bu nedenlerle, uluslararası ihale tanımına “geçerli ve yeterli teklif” ibaresinin eklenmesini istedi.