Varyant haberlerini okurken neleri unutmamalıyız?

Başlık endişelendirmesin. Televizyona çıkıp her konuda gelişine sallayan gelişigüzel yorumculara dönüşmedim. Konunun bilimle ilgili kısmında sadece uzmanlarına referans vereceğim. Zaten aslen de dijital medya okuryazarlığı ve medya eleştirisi perspektifinden ele alacağım. Siz de farkındasınızdır covid-19 pandemisiyle ilgili olarak bir varyant haberleri gerçeğimiz var. Betaydı, deltaydı, mu’ydu derken sürekli yeni varyantların çıkışı bildiriliyor ve korkutucu haberlerle servis ediliyor. Tıklanması garanti haberler diye bir kategori varsa, şu sıra varyant haberleri başı çekiyor. Bu da tabii internet haber sitelerinin tık iştahını kabartıyor. Suçu onlara atıp çekilemeyiz. Burada bir arz-talep ilişkisi var ve bu ilişki hepimizi zehirliyor. Bu haftaki Köşe Vuruşu’nun derdi bu, sorusu şu: Varyant haberlerini okurken neleri unutmamalıyız?

BİLMEMİZ GEREKENDEN FAZLASINI BİLMEK

Bilimin çalışma hızı, sosyal medyanın konuları işleme hızıyla aynı değil. Bilim bazen yanlışlanarak, bazen doğrulanarak ilerleyen uzun bir keşif süreci. Ancak sosyal medya çağında sorular çok hızlı bir şekilde akışa düşüyor ve çok hızlı bir şekilde cevap bekleniyor. Bilim, kendi hızıyla bu sorulara cevap ararken de aradaki boşluğu bazı şarlatanlar ve etkileşim canavarları dolduruyor. Oysa MIT Technology Review’dan Mia Sato’nun makalesine* görüş veren Johns Hopkins Center for Health Security bilim insanı kadrosundan Gigi Kwik Gronvall, “bu salgın 10 yıl önce olsaydı, böyle bir konuşmayı yapıyor olmazdık, bu varyantlar ancak 10 yıl sonra bir gazetede çıkardı ve kimse buna dikkat etmezdi. Şu anda odaklanmamız gereken şey aşıların işi yarıyor olmasıdır” diyor. Gronvall’ın söyledikleri, sosyal medya ile ilgili sık vurguladığımız bir endişenin altını çiziyor bana kalırsa. Tıklama ve etkileşim temelli çalışan bir medya makinesini beslemek için, bazı konularda bilmemiz gerektiğinden çok daha fazlasını, aceleyle öğrenmeye çalışıyor ve bir infobezite yaşıyoruz.

VARYANTIN ANLAMINI BİLMEK

İtiraf etmek gerekir ki çoğumuz varyant nedir bilmeden korkuyoruz. Bunda çok da sorumluluk hissetmeden “korkutucu” bir dille yapılan haberlerin etkisi büyük. Sadece sosyal medyada dönen safsatadan bahsetmiyorum. Dünyadaki en büyük haber kuruluşları bile hakemli bir dergide yayınlanıp yayınlanmadığına bakmaksızın her türlü makaleye referans verebiliyor. Çünkü sosyal medya ve internetin hızı, hiçbir konuyu uzun uzun araştırıp haberler veya yazı dizileri yayınlamaya izin vermiyor. O an için Mu Varyantı trend topic’se, mutlaka onunla ilgili içerik üretmek zorundasınız. Böyle olunca endişe büyüyor. Oysa varyant dediğimiz türler, Covid gibi virüslerde her zaman olması beklenen bir durum. Çünkü Cat Ferguson’ın makalesine** göre, Covid’i bir ağaç olarak düşünürsek varyant da o ağacın bir dalı olarak beliriyor. Yeni dallar yetiştikçe de bilim insanları bunları yeni isimler koyarak takip ediyor. Koyulan her yeni bilimsel ad, otomatik olarak bu virüslerin büyüdükleri daldan farklı davranacakları anlamına gelmiyor. Özetlemek gerekirse, bilimin ilerleyişinde tahmin edemeyeceğimiz kadar çok nüans var. Bunları bilmeden, sürecin sonuçlanmasını bile beklemeden, indirgemeci bir şekilde yapılan haberler de sadece bu konudaki endişe ve cehaleti derinleştiriyor.

DOĞAMIZI BİLMEK

Bu köşede daha önce, Daniel Kahneman ve başka çeşitli kaynaklara dayanarak işledik. Kötü habere öncelik veren bir doğamız var. Sosyal medya algoritmalarını besleyen en önemli kaynaklardan biri de doğamız olduğuna göre varyant haberleri, algoritmik rekabete önde başlıyor. Daha fazla ilgimizi çektikleri ve bu yüzden olduklarından daha büyük işlendiklerini unutmamalıyız.

AŞI KARŞITLIĞINI BESLEMEK

Varyant haberlerini abartılı işlemenin sonuçlarından biri de aşı karşıtlarına yeni alanlar açmaları. Çünkü her yeni varyant haberi “şimdi olduğumuz aşılar işe yaramayacak mı?” endişesi yaratıyor. Oysa varyantın adının konulup haberinin yapılmasıyla, mevcut aşıların üzerinde etkili olup olmadığını anlaşılması için bir araştırma sürecinin geçmesi gerekiyor. Haberler belirsiz bir şekilde, henüz bu süre geçmeden yapılınca aradaki boşluğu “safsata” dolduruyor. Bu da aşı karşıtlarının “işte yeni varyantlar çıkıyor, olduğunuz aşılar işe yaramayacak demesi” için bir zemin yaratıyor. Bu zemin, umutsuzluğu ve aşılara karşı olan güvensizliği besleyebilir. Medya kuruluşlarının varyant haberlerinde daha sorumlu davranmasını istemem bir işe yarar mı bilmiyorum ama sosyal medya kullanıcısı okurlar olarak varyant haberlerine karşı gardınızı almanızı tavsiye edebilirim. Önemli olan, etkisi bilimsel olarak da kanıtlanan; maske, mesafe, hijyen kurallarına dikkat etmeye devam etmek ve aşı olmak. Her varyant haberiyle endişelenip umutsuzluğa kapılmak, şimdilik erişemeyeceğimiz bir lüks olarak kalır umarım.

* https://www.technologyreview.com/2021/08/30/1033929/how-to-navigate-covid-news-without-spiraling/
** https://www.technologyreview.com/2021/08/13/1031844/delta-plus-covid-variant-naming/